Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkent moliya instituti

Aksiya narxi trendi yoʻnalishi
Tahlilchi narx har bir oʻzgarishini qayd qilib boradi. Agar narx bir pogʻona 
oʻssa, u holda diogrammaga X belgisi qoʻyiladi. Keyingi narx oʻsishida yuqoriga 
yana bir X belgisi qayd qilinadi. Agar narx bir pogʻona pasaysa, u holda oʻng 
tomondan yangi ustun ochiladi va shu ustundan 0 belgisi bilan belgilanadi. 
Texnik tahlil mazmunan har qanday moliyaviy aktivning bozor narxini moliya 
bozori obyektiv baholaydi, degan fikrdan kelib chiqadi. Bu usul umuman olganda 
aksiyalar bozori kurslari konyunkturasini konkret kompaniya aksiyalari kurslari 
dinamikasiga prognoz berish uchun oʻrganadi. Bunda avval kurslar dinamikasida 
sikllar (davrlar) yoki qaytariladigan tendensiyalarni aniqlash maqsadida oldinggi 
davrlar uchun bozor kurslari tadqiq qilinadi. Keyin esa avvalgi davrlarda aniqlangan 
tendensiyalarga oʻxshash joriy tendensiyalarni aniqlash maqsadida vaqtning oxirgi 
davri uchun aksiyalar kurslari tahlil qilinadi. Tahlilning oxirida hozirgi mavjud va 
avvalgi aniqlangan aksiyalar kurslari tendensiyalari oʻzaro solishtiriladi. Bunda narx 
trendlari davriy qaytariladi deb qabul qilinadi. Shunday qilib, analitik koʻrilayogan 
aksiyalar boʻyicha avvalgi va joriy bozor tendensiyalarini aniqlagan holda, 
300
400
500
600
Цена
акции (руб.)
Дни
х
о
х
о
х
о
х
х о х о х о х
х о х о х о х
х о х о о х
х
о х
х
о х
х 
о
х 
о
Aksiya narxi 
(so'm) 
Kunlar 

---

233 
kurslarning kelajakdagi dinamikasini yetarlicha aniq prognoz qilishga ishongan 
holda tahlil qiladi.
Texnik tahlil yordamida fond bozoridagi narxlar dinamikasini iqtisodiy 
hodisalarning mazmuniga kirmasdan tadqiqini amalga oshirsa boʻladi. Uni yana 
grafik tahlil (grafiklar, gistogrammalar, nuqtali diagrammalar, narxlar harakati, 
indekslar usuli) ham deyiladi. Bunda fond indekslari bozor holatini yaxshiroq 
ifodalaydi.
Texnik tahlilni amalga oshirishga quyidagi muhim tahminlarga asoslaniladi:
- tashqi omillarning har qanday oʻzgarishlari qimmatli qogʻozlarni bozor 
narxlari (kurslari) dinamikasida oʻz aksini topadi;
- fond bozoridagi narxlar dinamikasi oldindan idrok qilinadigan maʼlum 
qonuniyatlarga boʻysunadi, bunday qonuniyatlar barqaror boʻlishi mumkin; 
- qimmatli qogʻozlar kurslarining avvalgi va joriy bozor tendensiyalarini 
oʻrganish asosida ularning kelajakdagi oʻzgarish dinamikasini prognoz qilish 
mumkin.
Grafik tahlil quyidagi uch asosiy masalani yechishda qoʻllaniladi – fond 
bozoridagi narxlar darajasini prognoz qilish; qimmatli qogʻozlarni sotish va sotib 
olish vaqtining optimal momentini topish; fundamental tahlil natijalarining toʻliqligi 
va toʻgʻriligini tekshirish. 
Hozirda har ikkala usul bir-birida farqlansada, oʻzlarida bir-birlarining u yoki 
bu komponentlarini qoʻllaydilar. Bundan tashqari ular boshqa tahlil nazariyalari 
unsurlarini ham oʻz ichiga olishgan, masalan, “effektiv bozor” modellarini, 
“ehtimoliy asosda behosdan qilingan tanlov” konsepsiyasini. Bunga qaramasdan har 
ikkala usul ham hozirda fond bozorlarini tahlil qilishda bosh mavqega ega boʻlib 
kelmoqda. Lekin, bu usullar yangi yondashuvlarni paydo boʻlishi evaziga 
takomillashib bormoqda. Masalan, I.Fisherning foiz stavkalar nazariyasini, 
Uilyamsning kapital aktivlarni baholash nazariyasini, Naytning aniq boʻlmagan 
omillar va risklarni sifat tahlili metodini, Markovichning (keyinchalik Sharp, Tobin, 
Lintner, Mossin, Blek, Shoulzlarning) optimal portfelni tanlash nazariyasini, SARM 
modellarini, Elliotning toʻlqinlar nazariyasini, Sorosning refleksiv nazariyasini, 

---

234 
Rossning ART modellarini, Molilyani va Millerning nazariyalarini, va h.k. 
nazariyalarni keltirish mumkin.
Taʼkidlash joizki, texnik tahlil usuli barcha mutaxassislar tomonidan oson 
qoʻllanilishi mumkin, fundamental tahlil usulini esa har qanday mutahassis 
tomonidan oson qoʻllashi qiyinroq kechadi. Chunki fundamental tahlil ancha qiyin 
ish boʻlib, yetarli maʼlumotlar bazasini shakllantirishni va mos ravishda 
moliyalashtirilishni talab qiladi.
Sekyurimetrik tahlil yordamida bozordagi qimmatli qogʻozlarning 
ekvivalentlilik potensiali darajalari asosida fond bozorining potensialini baholash 
mumkin. Bunda ekvivalentlilik potensialini natijaviy vektorning miqdoriga 
(natijaviy yoʻnaltirilgan kuch sifatida) koʻpaytmasi qimmatli qogʻozning quvvati 
kuchini, bu quvvatlarning yigʻindisi esa qimmatli qogʻozlar bozori muhitining 
quvvati kuchini bildiradi.