Nutqkacha bo’lgan rivojlanish bosqichi: gugulash, chuchulash; ularning nutq bilan
alokasi. Ovoz munosabatlarini rivojlantirish metodikasi (0-1 yosh)
«Ko’rsatib, nomini aytish» usuli deb asosan, nutqni tushunishni rivojlantirishga
yo’naltirilgan usulga aytiladi. 6 oydan boshlab bolada ovoz munosabatlarini, ovoz taklidlarini va
ovoz ifodaliligini rivojlantirish zarur. Bola chuchulashi uchun, uning kayfiyati yaxshi,
quvonchhli bo’lishi, kiyimlari kuruk va issik bo’lishi, shuningdek xona osuda bo’lib, u fakat
o’zining ovozini eshitishi kerak. Lekin shu vaziyatlarning o’zi kamlik kiladi. Bolani
chuchulashga undash va bunda uni har tomonlama ko’llab-kuvvatlash zarur.
Agarda 5-6 oygacha bolalarga har kanday so’zlarni aytish mumkin bo’lsa, fakat bu
bolalar tinglab, jonlanishlari uchun emotsional mayin ohangda aytilsa bo’lgani, hayotining
ikkinchi yiliga kadam ko’yayotgan bolalarga nisbatan bunday deb bo’lmaydi.
5-6 oydan keyin bola bilan so’zlashishda ulardan nafakat jonlanish, balki taklidni yuzaga
keltirish uchun iloji boricha turli tovushlar, bo’ђinlarni ko’proq aytish kerak. Dastlabki paytlarda
buning uchun bolaning o’zi qaysii tovushlarni talaffuz kilayotganini kuzatish, ularni ilib olib,
bola huzurida ko’p marta takrorlash lozim. Bunday «alohida» suhbat «yo’klama» deb ataladi. Bu
chuchulashni rivojlantirish uchun samarali usuldir.
Bolada chuchulashning paydo bo’lishiga va o’z-o’zidan katta yoshli odam bilan
«yo’klama» qilish zarurati yuzaga kelishiga yordam beradigan quvonchhli kayfiyat yaratish
uchun «Karsak-karsak», «Kuvlashmachok» kabi jamoat o’yinlaridan birini o’tkazish lozim.
Uning kayfiyati ko’tarilishi bilan kichkintoy kattalar aytayotgan tovushlar va bo’ђinlarni
takrorlashiga erishish maksadida «yo’klama»ga o’tish lozim.
Bolalarda taklidni yuzaga keltirish uchun bolalar katta yoshli odam yuzini ko’rishi zarur,
shunda ular uning yuz ifodasiga, lablarining kimirlashiga taklid qilishga harakat kiladilar.
Bundan tashkari, tovushlar va bo’ђinlarni biroz intonatsiya bilan kuylash tarzida, ayrimlarini esa
aksincha kiska («bum», «eh») aytish darkor.
Bolalar ko’pincha ularni anik ayta olmaydilar, fakat shu so’zni aytgan odamning ovoz
intonatsiyasi, yuz ifodasi va so’zlayotgandagi ko’l harakatlarini takrorlagani holda «a» tovushini
talaffuz kiladi.
Agarda maxsus usullar bilan bolada chuchulashni yuzaga keltirmasdan, unga yengil
tovushlar va so’zlarga taklid qilishni o’rgatmasdan fakat «nomini aytib, ko’rsatish» bilan
cheklanilsa, bola ko’p narsani tushunsa ham uzok paytgacha so’zlamaydi, chunki chuchulash va
kattalarga taklid kila olish bola nutqini o’z vaktida rivojlantirishning muhim shartlari
hisoblanadi.
«Yo’klama»ni ham xuddi «ko’rsatib, nomini aytish kabi» fakat bolalar o’ynayotgan
paytda o’tkazish bilan cheklanmaslik kerak. Bolani parvarish qilish, unga karash paytida va
boshka har kanday kulay sharoitda bolani chuchulashga undash va uni ko’llab-kuvvatlash,
chuchulash uchun maxsus sharoit yaratish maksadida xonada osudalik yaratish zarur.
Do'stlaringiz bilan baham: |