O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti



Download 2,12 Mb.
Pdf ko'rish
bet74/163
Sana31.12.2021
Hajmi2,12 Mb.
#279679
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   163
Bog'liq
Nutq ostirish nazariyasi va metodikasi

asoslangan  nutq  (avtonom)  deb  ataladi,  chunki  u  fakat  bola  atrofidagi  mavjud 
muhit bilan tanish bo’lgan yakin kishilargagina tushunarli bo’ladi. So’zni dastlabki 
tushunish muayyan vaziyatni kabul qilish bilan birgalikda ro’y beradi. 
Dastlabki  so’zlar  muayyan  narsalarga  taallukli  bo’lib,  umumlashtiruvchi 
tusga  ega  emas  (soat  fakat  krovat  tepasida  osilgani).  So’z  bolaning  umumiy  xulk  
kiyofasiga  uyђunlashib  ketadi  va  mimika,  imo-ishora,  nazar  tashlash,  ifodali 
harakatlar bilan bir so’zli fikrni tashkil kiladi («Xayr», «Ber», «Ol»). 
Dastlabki so’zlarning paydo bo’lishi bolaning rivojlanishida ijtimoiy vaziyat 
o’zgarganligidan  dalolat  beradi.  endi  u  o’z  istak-xohishlari  haqida  o’zi  aytishi 
mumkin,  kattalar  esa  uning  xulk-atvorini  so’zli  ko’rsatmalar  yordamida 
yo’naltirish imkoniyatiga ega bo’ladi. 
Hayotining  birinchi  yili  davomida  bolaning  narsalarga  munosabati 
quyidagicha  bo’ladi:  sochidan  tortadi,    kuloђiga  ko’lini  tikadi,  narsalar  ustidan 
oshib  o’tadi  va  h.k.  Bunday  ђayratli  harakat  –  «Men»  obrazining  shakllana 
boshlanayotganidan  dalolatdir.  Ushbu  obrazni  shakllantirish  uning  «xohlayman», 
«xohlamayman»  kabi  dastlabki  xohish-istaklarining  paydo  bo’lishi,  «mumkin», 
«mumkin emas» kabi muhim tushunchalarni tushuna boshlashi bilan bog’liqdir. 
Bolaning ushbu yoshda o’zini anglay boshlashini unga nisbatan katta yoshli 
odam  munosabatlarining  aks-sadosi  deb  atash  mumkin.  O’ziga  nisbatan  ijobiy 
munosabat  –  shaxsning  normal  rivojlanishining  asosidir.  O’ziga  nisbatan  salbiy 
munosabat  esa  –  bolaning  ilk  yoshida  bola  bilan  katta  yoshli  odam  o’rtasidagi 
emotsional-ijobiy munosabat yetarli bo’lmaganligidan dalolat beradi. 
Bolaga  fakat  organik  ehtiyojlarini  (ovkatlanish,  uxlash,  isinish)  kondirish 
kamlik kiladi, u kattalar bilan muloqot qilishga, insoniy mehr-muhabbatga muhtoj. 
Ushbu yoshda muloqot yetishmovchiligi gospitalizatsiya deb nomlangan kasallikni 
yuzaga keltiradi. eng xavli va zaif davr bu – 6 oydan 12 oygacha bo’lgan davrdir. 
Bu davrda har kanday sharoitda ham bolani onasi bilan muloqot qilishdan mahrum 
kilmaslik  lozim.  Agarda  busiz  hech  iloji  bo’lmasa,  onasining  o’rniga  boshka 
odamni topish darkor. 
O’zining  katta  yoshli  yakin  kishisi  bilan  muloqot  qilish  bolaga  yangi 
taassurotlar  baxsh  etadi.  Kattalarning  ishtiroki  kichkintoyda  u  hali  bilib 
ulgurmagan atrofdagi olam oldidagi ko’rkuvga barham beradi. Bola bilan muloqot 
u  bilan  hamkorlik  asosiga  kurilishi  lozim.  Bola  bilan  kattalar  o’rtasidagi 
muloqotning  barkarorligini  ta’minlash  zarur,  chunki  shu  tufayli  bolaning 
emotsional  bosikligi  shakllanadi,  muloqotning  nutqiy  va  nonutqiy  shakllari 
shakllana boshlaydi. 


 
71 
Bolalarda  (ikkinchi  yarim  yillikda)  vaziyatlar,  narsalar  o’rtasida  aloka 
boђlashga  yordam  beruvchi  kidiruv  harakatlarini  paydo  qilish  lozim  (9  oydan 
keyin – surat va so’z bilan: «falon narsa kaerda?»). 
Nutqni tushunishni rivojlantirish maksadida katta yoshli odam iloji boricha 
bola uchun kizikarli bo’lgan yorkin va harakatlanuvchi narsalar nomini, ular bilan 
amalga  oshiriladigan  harakatlarni,  bolalar  va  atrofdagi  kattalar  nomlarini  ko’proq 
aytishi zarur.  
Bolaning  katta  yoshli  odamga,  uning  harakatlariga,  so’zlariga  bo’lgan 
kizikishi ostida inson hayotining birinchi kunidan boshlab to umrining oxirigacha 
sherik bo’ladigan narsa -ya’ni odamlarga va ayni paytda hayvonlarga xos bo’lgan 
yo’naltiruvchi refleks yotibdi. 
Biz  tomon  yoђilayotgan  har  kanday  yangilik  biz  tomonimizdan  tegishli 
harakatni  keltirib  chikaradi, biz  bu  yangi narsani  yaxshilab  tushunish  olish  uchun 
paydo  bo’layotgan  obrazlarga  tiqilib  karaymiz,  paydo  bo’lgan  tovushlarni  dikkat 
bilan  tinglaymiz,  agarda  uning  hidi  chiksa,  darhol  uni  hidlashga,  agarda  u  bizga 
yakin turgan bo’lsa ushlab ko’rishga harakat kilamiz. 
 

Download 2,12 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   163




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish