O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti o’zbek filologiyasi fakulteti “O’zbek tili va adabiyoti” kafedrasi

Ko`z orqali muloqot. Yuz xatti-harakatlarida, boshqalarning e’tiborini qaratishda yoki hayratni koʻrsatishda yo baxt, yo boʻlmasa boshqa emotsional xususiyatlarda, koʽz harakatlari asosiy qismni egallaydi. Ogʻzaki taqdimot qilish mobaynida auditoriya bilan koʽz orqali muloqot yaratish muhim. Taqdimotchi oʽzi uchun butun auditoriyaga bir nazar solishda iloji boricha koʻp odamlarga nigoh tashlab olishini majburiy deb bilishi kerak.
Koʽz nigohi uchun qulayi 3-5 soniya boʻlib, agar nigoh 3-5 soniyadan oshib ketsa, boshqa shaxs uchun qulaylik keltirib chiqarishi mumkin. Umuman olganda, koʽzni olib qochish soʽzlovchining yolgʻon gapirayotganligini koʻrsatadi, degan ishonch bor, ammo ba’zi yolgʻonchilar sizning reaksiyangizni koʽzlarini yummasdan kutishadi. Oʻziga ishonchi kam shaxslar ham nigohini olib qochadi. Shunga qaramasdan, biror madaniyat, qoida va urf-odatlar ham kishilarning yuz va koʽzlarini qanday tutishlariga ta’sir koʻrsatadi.
Tabassum. Yuz ifodasining juda kuchli shaklidir. U muloqot uchun yoʻl ochadi. Tabiiy, yoqimli tabassum inson munosabatlarining tuzilishi va mustahkamlanishida katta ahamiyat kasb etadi. Tabassum ahamiyati quyidagi matalda chiroyli yoritib berilgan:
«Siz tabassum qilmaguningizcha, to`liq bezangan, kiyingan bo`lmaysiz».
Gavdani tutish, qad-qomatni tutish. Gavdani tutish kimningdir turishi, o‘tirishi va yurishiga taalluqli boʻladi. Qoʻllar va oyoqlar va boshqa tana a’zolarining holati faqatgina shaxsning ko‘ngli holatini emas, u titraydimi, hayotga toʻlib-toshgan, gʻayratli, asabiy va tashvishli, dadil va oʽziga ishongan va shu kabilar emas, balki muloqot mavzusini anglab olish koʻrsatadi. Malakali notiq tekis, oyoqlarini birlashtirgancha, polga nisbatan dahanini parallel ushlab, umurtqasiga nisbatan ravon tutishi kerak. Guruh oldidagi gavdani tutish muvaffaqiyatli nutqning asosidir. Yelkasi osilgan yoki qorinning osilib turishi charchagandek yoki toliqqandek tuyuladi. O‘tirishdagi gavdani tutish ham sizning shaxsiyatingizni koʻrsatadi. Guruh muhokamasida qatnashchiga navbat yetganida qaddini rostlaydi. Biroq, turli vaziyatlar turli xilda gavda tutilishini talab etadi. Kimdir belini ravon tutishi, ikkala oyoqlari polda biri boshqasidan ozgina oldinda boʻlishi mumkin. Nafislik uchun soʽzlovchi oyoqlarini erkin harakatlantirishni, oyoqlarini poldan ko‘tarish, to‘gʻri chiziq bo‘ylab yurish, katta qadamlar yoki mitti qadamlar tashlashdan chetlanishni yodda tutishi kerak.Samarali nutq uchun, tabiiyki, gavdasini qanday harakatlantirishni rivojlantirishi, nutqi davomida tana ogʻirligini oyoqqa oʻtkazishni va qoʻllarini qanday holatda boʻlishini oʻrganishi kerak.
Imo-ishoralar. Imo-ishoralar muloqotni samarali va mazmunini sermahsul qilish maqsadida muhim ahamiyatga ega. Uzukni o‘ynash, kalit zanjirini aylantirish yoki oʽz qoʻlini qattiq siqish kabi imo-ishoralar soʽzlovchining koʻngil holatini koʻrsatishi mumkin. Muloqotdagi fikrini maxfiylashtirish yoki ochib berishi mumkin. Malakali notiq oyna oldida bir narsani mashq qilish bilan mos imo-ishoralarni qoʻllashni oʻrganib oladi.
U shu xususda, doʻstlari yoki hamkasblaridan maslahat oladi. Biroq, imo-isholarni qoʻllashda doimiy tarzda oʽzini baholab borishi va to‘gʻri ta’sir koʻrsatishi uchun to‘gʻri imo-ishorani qoʻllashi kerak. Imo-ishoralarni qilishda madaniy cheklovlar, jinsiy oqibatlar, axloqiy majburiyatlarga ehtiyotkor va diqqatli boʻlish kerakQoʻl siqish, o‘tirish holati, bosh barmoqni ko‘tarish, qoʻlni yuzga qoʻyish, boshni irgʻitish, yoqani itarish, barmoqlarni ishqalash, koʽz imo-ishoralari, koʽzni qisish(yumish) va hokazolar misol boʻladi.