O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti sport faoliyati va boshqaruv fakul’teti sport boshqaruvi kafedrasi jismoniy tarbiyа gigienasi va sportning tibbiy fiziologik asoslari

Yugurish o‘rtacha tezligini masofaga bog‘liqligi.
Sportchi o‘zining yugurishi paytida maksimal tezlikni uzoq vaqt saqlay olmaydi. Sababi, u, kislorod yetishmaѐtganini seza boshlaydi. Gavda mushaklari tarkibida kislorod zahirada yig‘ilgan bo‘lib, keyinchalik nafas olish paytida yana kislorod kelib tushadi. Shuning uchun, sprinter sportchi o‘zining maksimal tezligini zahiradagi kislorodni sarflab bo‘lguniga qadar ushlab turishi mumkin. Bunday kislorod tanqisligi 300 m masofaga kelib yuzaga chiqadi. Shundan kelib chiqqan holda, uzoq masofalarga yugurishda sportchi o‘z tezligini maksimal tezlikdan pastroq darajada ushlab turishi lozim. Masofa qanchalik uzun bo‘lsa, tezlik shunchalik past bo‘lishi kerak, chunki kislorod butun masofani yugurib o‘tish uchun yetishi kerak. Faqatgina sprinter yuguruvchilar masofaning oxiriga qadar maksimal tezlikda yuguradilar.
Musobaqalarda sportchi raqiblari ustidan g‘alaba qozonishga ѐki rekord o‘rnatishga intiladi. Yugurish strategiyasi shunga bog‘liq. Rekord o‘rnatish maqsad qilib qo‘yilganda, shunday strategiya tanlanadiki, unda sportchi, finishga yetib kelishi momentiga mushaklaridagi kislorod zahirasi to‘liq tugashiga olib keladigan tezlikda yuguradi.
Sportda maxsus vaqt tavsiflari qo‘llaniladi.
Vaqt momenti (t) – bu, nuqta, jism ѐki tizim holatining vaqt o‘lchovi bo‘lib, uni aniqlashda sanoq nuqtasining boshlanishidan ungacha bo‘lgan vaqt oralig‘i o‘lchanadi. Vaqt momentlari bilan harakatlanish ѐki uning ma’lum bir qismini (fazasini) boshlanishi va tugashi belgilanadi. Vaqt momentlari bo‘yicha harakatning muddati aniqlanadi.
Harakat davomliligi (t) – bu, harakatning vaqt o‘lchami bo‘lib, harakat boshlanishi va tugashining vaqt momentlarini farqi bilan o‘lchanadi:

Harakat davomliligi, uni chegaralovchi ikkita vaqt momenti o‘rtasida o‘tgan vaqt o‘lchovidan iborat. Momentlarning o‘zi muddatga ega emas. Nuqtaning yo‘lini va uning harakatlanish muddatini bilsak, uning o‘rtacha tezligini aniqlash mumkin.
Harakat tempi, sur’ati (N) – bu, harakat qaytarilishining vaqt o‘lchovi. U, vaqt birligi ichida qaytariluvchi harakatlarning (harakatlar chastotasi) soni bilan o‘lchanadi:

Bir xil muddatdagi qaytariluvchi harakatlarda, ularni vaqt birligida o‘tishini temp (sur’at) tavsiflaydi. Temp – harakat muddatiga qarama-qarshi kattalik. Har bir harakatning muddati qanchalik uzun bo‘lsa, temp shunchalik past bo‘ladi va aksincha.
Harakat ritmi (bir maqomda o‘tishi) – bu harakat qismlari nisbatining vaqt o‘lchovi. U, vaqt oralig‘ining nisbati – harakat qismlarining o‘tish muddati bo‘yicha aniqlanadi:

Chaqqonlik – bu, yo‘nalishni hisobga olmagan holda masofani bosib o‘tish tempi.