O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi


Geografik kobik va landshaft sferasining



Download 3,36 Mb.
Pdf ko'rish
bet63/522
Sana31.12.2021
Hajmi3,36 Mb.
#229587
1   ...   59   60   61   62   63   64   65   66   ...   522
Bog'liq
Материклар ва океанлар табиий географияси

Geografik kobik va landshaft sferasining 

taraqqiyot tarixi 

Yerning  geografik  kobigi  va  landshaft  sferasi  uz-uzidan  tarakkiy  etuvchi, 

nisbiy bir xil muvozanatda xdrakat kiluvchi bir butun murakkab moddiy tizimdir. 

Unda  tabiiy  landshaftlar  vujudga  keladi,  shakllanadi  va  vojlanadi.  Geografik 

kobik va landshaft sferasining uz-uzidan tarakkiy etishi hamda insonning xujalik 

faoliyati  ta’siri  natijasida  ayrim  arayonlar  kuchayib  landshaftlarning  keskin 

darajada  sifat  uzgarishiga  olib  keladi.  Ularning  rivojlanishida,  mikdor  va  sifat 

uzgarishiga  tabiatning  asosiy  konunlaridan  biri  bulgan  modda  va  energiya 

apmashinuv  mexanizmi  muxim  rol  uynaydi.  Geografik  kobik,  va  landshaft 

sferasining  mavjudligi,  uning  zonal-regional  rivojlanish  harakteri  bir  kator 

sayyoraviy-kosmik  sabablarga  bogaik.  Bunday  sabablardan  eng  muximlari:  1) 

noyob  kimyoviy  tarkibga  ega  bulgan  Yer  massasi  (5976*1018  t)  va  undan  hosil 

bulgan litosfera, gidrosfera va atomosferalarning  mavjudligi; 2) Yerning Quyosh 

tizimida  tutgan  urni,  :Quyoshdan  149,6  mln.  km  uzok  masofada  joylashganligi. 

Agar Yer Plutonga uxshash Quyoshdan juda uzokda joylashganda edi.  

Quyosh issikligini 1600 marta kam olib, xrzirgi geografik kobik va  

landshaft  sferasi  shakllanmagan  bulardi;  3)  Yerda  suvning  kutarilishi  va 

kaytapsh  xdrakatini  vujudga  keltiruvchi  omil  Yerning  yuldoshi  bulgan  Oyning 

mavjudligi;  4)  Yerning  sharsimonligi, uning  orbita  buylab  Quyosh  atrofida  29,76 

km/sek  tezlik  bilan  xdrakat  kilishi,  uz  uki  atrofida  23  soat  56  minut  4  sekundda 

aylanishi,  Yer  ukining  ekliptika  tekisligita  66,5°  kiya  bulishi  kun  va  tunni,  yil 

fasllarini  almashinib  turishga,  Quyosh  issikligini  kenglik  buylab  taksimlanishiga 

xavo  massalarini  mintakaviy  tabakalanishga  va  tabiiy  geografik  jarayonlarni 

zonallikka buysingan xolda sodir bulishiga olib keladii. Yer massasining aylanishi 

tufayli uning ichki moddalarida gravitatsion zichlashish yuzasida yesa burmalanish 

jarayoni  sodir  buladi.  Zichlashish  natijasida  jismlar  kiziydi  va  yeriydi,  magmalar 

yer  yuzasiga  otilib  chikadi.  Otilib  chikkan  magmalardan  bazalt  katlamlar,  suv 

bugaaridan  gidrosfera  va  gazlardan  atmosfera  hosil  buladi.  Yerning  gravitatsion 

maydoniga  tushadigan  kosmik  changlar  va  meteoritlar  hisobiga  Yerning  massasi 

har yili 10 mln. t ga ortib boradi. 

Binobarin,  Yerning  geografik  kobigi  va  uning  biologik  fokusini  tashkil 

etuvchi  landshaft  sferasi  tuxovsiz  harakatda  va  rivojlanishda.  Ularning  tarakkiyot 

tarixi  yeayyoramizning  xayot  tarixi  bilan  chambarchas  boglik  bulib,  geologik 

 

 




eralar  va  davrlar  bilan  ulchanadi.  Geografik  kobik  va  landshaft  sferasining  eng 

kddimiy davrdan to xozirga kadar davom etib kelayotgan shakllanish va tarakkiyot 

tarixi uch boskichga bulinadi: abiogen biogen va antropogen boskichlar. 


Download 3,36 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   59   60   61   62   63   64   65   66   ...   522




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish