O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi



Download 3,36 Mb.
Pdf ko'rish
bet66/522
Sana31.12.2021
Hajmi3,36 Mb.
#229587
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   522
Bog'liq
Материклар ва океанлар табиий географияси

Antropogen bosich (40 ming yil avval - xozirgi davr). Turtlamchi davrda 

eng kadimiy odamlar hisoblangan arxantroplar yuzaga keladi. Arxantroplar (uning 

kagoriga kiruvchi pitekantrop ham) materik muzligi boshlanmasdan oldin mavjud 

bulib,  ularning  dastlabki  vatani  Janubi-Sharkiy  Osiyo  bulgan.  Mindel  yoki  oka 

muzligidan keyin pitekantrop va sinantroplar urniga paleoantroplar keladi. Uning 

vakili Janubiy  O'zbekistonda  yashagan va  koldigi  Boysun tog tizmasidagi dentiz 

satxidan  1500  m.  balandlikda  Teshiktosh  goridan  topilgan  neandertalesdir. 

Turtlamchi  davrda  inson  paydo  buliish  Bilan  landshaft  sferasi  tarakdiyotiga 

birdaniga  tasir  kursatgani  yuk.  Ynsonning  landshaft  sferasiga  bulgan  ta’siri  kup 

vakt davomida deyarli sezilarli bulmagan. Eng kadimgi odamlar bundan 500-100 

ming yil oldin, ashel madaniyati davrida, kariyb 400 ming yil davomida fakdtgina 

ovchilik  va  tuplovchilik  bilan  shugullangan.  By  borada  landshaft  sferasi 

tarakkiyotiiing biogen va antropogen boskichlari urtasida uxshashlik bor. Chunki 

xayotning paydo bulishi bilan biogen boskichning boshlanishi urtasida ham uzok 

vakt, kariyb 3 mlrd. yil utgan.  Boshkacha kilib aytganda, har ikkala xolatda ham 

tayyorgarlik davri ta’sir etish davriga nisbatan uzok vakt davom etgan. 

Eng  sunggi  materik  muzligi  -  vyurm  yoki  valdayning  urtalarida,  taxminan 

38-40  ming  yil  oldin  paleoantroplar  urniga  xozirgi  tipdagi  odamlarning  bevosita 

utmishdoshi  bulgan  oantroplar  (kroman’oneslar)  paydo  buladi.  Bu  davr  yukori 

paleolit  madaniyatiga  to'g'ri  kelib,  neoantroplar  landshaft  sferasi  tarakkiyotiga 

ta’sir eta boshlaydi. Yukori paleolit odamlari xayvonlarni ovlash, balik ushlash va 

usimliklarning  mevalarini  tuplash  bilan  birga,  uzlariga  kishki  boshpana  kurish 

bilan  ham  shugullanadi.  Shuning  uchun  ham  yukori  paleolitni  landshaft  sferasi 

tarakdiyotidagi  antropogen  boskichning  boshlanish  davri  deb  karalishi  haqikatga 

yakindir.  Turtlamchi  davrga  kelib  Yerning  geografik  kobigi  va  landshaft  sferasi 

inson xayot kechiradigan va uning xujalik faoliyati uchun asosiy geografik muxit 

bulib  koldi.  Geografik  kobik  va  landshaft  sferasi  yukori  paleolit  va  mezolit 

davrlaridan  boshlab  ynsonning  kuchli  ta’siriga  duch  kela  boshlaydi.  Ayniksa 

landshaft sferasining strukturasada va tuzilishida insonning xujalik faoliyati ta’siri 

tufayli  uzgarishlar  ruy  berdi.  Bronza  va  temir  davrlarida  insonning  landshaft 

zonalariga va ularnint tabitiga bulgan ta’siri yanada orta bordi. Dexkonchilikning 

rivojlanishi  tufayli  aksariyat  geografik  zonalarning  tabiiy  xoldagi  usimliklari 

dastlabki  xolatini  uzgartirdi,  ularniig  urnini  agrobiotsenozlar  egalladi.  Yerlarni 

ochish va xaydash hisobiga 




erozion  jarayonlar  faollashdi.  Suv  inshoatlarining  kurilishi  natijasida  yirik 

daryolarning rejimi keskin uzgardi.  

Inson fan-texnika progressi davrida fan va zamonaviy texnika yutukdaridan 

keng  foydalanib,  yirik-yirik  regionlarda,  geografik  zonalarda  uzining  ishlab-

chikarish va xujalik faoliyati tufayli misli kurilmagan ishlarni amalga oshirmokda: 

yirik  tog-kon  soanoatlariniig  barpo  bulishi  va  rivojlantirilishi,  yangidan 

sugoriladigan  yer  maydonlarining  kengaytirilishi,  botkokliklar  shur  yerlarniig 

meliorativ xolatini yaxshilanishi, zkinzorlarni xdmoya kiluvchi urmon polosalarini 

tashkil  etilishi,  daryolarda  tugonlarning  kurilishi  va  x.okazolar  landshaft 

sferasining  tarakkiyotiga  va  uning  strukturasini  uzgarishiga  katta  ta’sir  kursatdi. 

Xozirgi paytda insonning tabiatga bulgan ta’siri global mashtabda bulib, u tobora 

progressivlashib  bormokda.  Bu  borada  iamlikning  aylanishini,  yeuv  balansini, 

biologik va  ekologik  muvozanatni, issiklik  balansini uzgarishini hamda  kimyoviy 

elementlarning  texnogen  migratsiyayeini  eslatib  utish  kifoyadir.  Ana  shu 

uzgarishlar antropogen omilning bevosita ta’sirida vujudga kelgan. Shunday kilib, 

landshaft  sferasining  xozirgi  kiyofasi  ma’lum  darajada  ynson  xujatshk 

faoliyatining hosilayeidir. 

 

 



 


Download 3,36 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   522




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish