O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi

Yer taraqqiyotini bosqichlari 

Yer taraqqiyotini to‘rtta bosqichga ajratib o‘rganish maqsadga muvofiq. 

1.  Astronomik  bosqich  davrida  Yer  changsimon  bulutli  zarrachalarning 

quyuqlashib  sharsimon  ko‘rinishga  ega  bo‘ladi.  Bu  shaklni  protoyer,  ya’ni 

dastlabki Yer deb atash mumkin. Protoyerning hajmi va zichligi tobora orta boradi. 

Gravitatsion  zichlikning  ortishi,  radiaktiv  elementlar  ajratgan  issiqlik  protoyer 

moddalarining qizishiga olib keladi. Yerning shu davrdagi yoshi 4,6 mlrd yildir.  

2.  Geologik  bosqich  davrida  moddalar  saralona  boshlaydi:  yengil 

elementlar  Yer  yuzasiga  tomon,  og‘irlari  esa  markazi  tomon  harakatlanadi. 

Natijada  Yerning  ichki  qobiqlari  paydo  bo‘ladi.  Yer  taraqqiyotining  geologik 

bosqichi  moddalarning  differensiatsiyalanishi,  vulkanlarning  harakati,  zilzila  va 

orogenez  jarayonlarining  boshlanishi  bilan  ajralib turadi. Yerning ichki qobiqlari-

yadro, mantiya va yer po‘sti 4 mlrd yil muqaddam shakllanadi. Bu paytda litosfera, 

atmosfera va gidrosfera tarkib topadi. 

3. Yerning biologik bosqichi. Yerda hayot issiq o‘lkalarning dengiz sohilida 

suv muhitida 3,8-3,5 mlrd yil muqaddam paydo bo‘ladi. Organizm dastlab suvda, 

keyinchalik  asta  sekin  kuruqlikni  egallay  boshlaydi.  Yerning  navbatdagi  biosfera 

qobig‘i shu tariqa tarkib topadi.  

4.  

Antronogen  bosqich  Yerda  odamning  paydo  bo‘lgan  davridan 

boshlanadi. Tadqiqotchi olimlar dastlabki odamlar 3,5-2 mln yil muqaddam paydo 

bo‘lganligini,  lekin  aqilli  inson  atigi  40  ming  yil  avval  shakllanganligini 

isbotladilar.  Hozirgi  kunda  ilm-fan,  texnika  bilan  qurollangan  inson  har  qanday 

geologik  kuchga  teng  bo‘la  oladigan  qudratli  kuchga  ega.  Insonning  tabiatiga 

ko‘rsatgan ta’sir darajasini hisobga olib V.I.Vernodskiy Yerimizda sifat va miqdor 

jihatdan yangi  mazmundagi qobiq-noosfera (aql-idrok qobig‘i) tarkib topganligini 

alohida o‘qtiradi.