O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi

Landshaft sferasiniig strukturasi.  

Landshaft Sferasi geografik kobikka nisbatan nixoyatda murakkab tuzilgan 

tabiiy  hosiladir.  Uiing  yetrukturasi  bir-biridan  yakkol  farq  kiladigan 

muxitlarning  bevosita  tutashishi  va  uzaro  alokadorligi  tufayli  vujudga  kelgan 

landshaft 

sferasining 

variantlaridan, 

regional, 

zonal 

va 

paragenetik 

geotizimlardan  tashkil  toptan.  Yerning  landshaft  sferasi  bir-biridan  farq 

kiladigan turtta muxdtning - litosfera, atmosfera va ikki xil xolatda (suv va muz) 

mavjud  bulgan  gidrosferalarning  bevosita  tutashishi,  uzaro  alokadorligi  hamda 

modda  va  energiya  almashinuvining  hosilasidir.  Uning  shakllanishida  bir-

biridan farq kiluvchi barcha muxitlar integrallashgan xolda ishtirok etmay, ular 

bir  necha  kurinishlarda  uzaro  bevosita  alokddorlikda  bulib,  xilma-xil  landshaft 

komplekslarini  hosil  kiladi.  Landshaft  sferasini  shakklanishida  bir-biridan  farq 

kiluvchi muxitlar uzaro besh kurinishda alokada bulib, uning besh xil landshaft 

variantini vujudga keltiradi. Jumladan, litosfera bilan atmosfera tutashgan joyda 

yer  usti  landshaft  variaiti,  litosfera  +  gidrosfera  suyuj,  xolatda  +  atmosfera 

tutashgan joyda yer suv landshaft varianta gidrosfera suyuk xolatda + atmosfera 

tutashgan  joyda  suv  yuzasi  landshaft  varianti  gidrosfera  muz  xolatda  + 

atmosfera tutashgan joyda muz landshaft varianta va litosfera + gidrosfera suyuk 

xolatda tutashgan joyda suv osti landshaft varianti hosil buladi. 

Landshaft sferasining  variantlari  bir-biridan  uzlarining  muxim  xususiyatlari, 

strukturasini  tashkil  etuvchi  xududiy  va  akval  geokomplekslari  bilan  tubdan  farq 

kiladi. Bu farqdar ayniksa har kaysi variantda landshaft sinflarini ajratishda yakkol 

namoyon  buladi.  Ana  shunday  strukturaviy  tuzilishdagi  farqlarni  landshaft 

sferasining yer usti va osti variantlari :misolida kurish mumkin. 

Landshaft  sferasining  yer  usti  varianti  materiklar  yuzasida  shakllangan. 

Uning  strukturasini  vujudga  kelishida  kuplab  omillar  ishtirok  etadi,  lekin  eng 

asosiylari kurukdikda iklim va orografiya, okeanda esa iklim va chukurlikdir. Yer 

usti landshaft sferasining strukturasiga orografik omilning ta’siri natijasida tekislik, 

---

togoldi  tekisligi,  tog  oraligi  botiklari,  baland  tog  yekisligi  va  tog  landshaftlari 

sinflari hosil bulgan. 

Landshaft sferasining suv osti varianti Dunyo okeanining 200 m dan chukur 

bulgan kismini uz ichiga oladi. Bu variant -atmosferaning, yoruglikning va. yashil 

moddalarning  yukdigi,  bosimning  esa  nixoyatda  kattaligi  bilan  harakterlanadi. 

Organik  Kayot  fakdt  zooplankton,  zoobentos,  nekton  va  bakteriyalardan  iborat. 

Suv osti landshaft sferasi varianta chukurligi 2400 m gacha bulgan batial landshaft 

sinfidan,  chukurligi  2400-2500  m  dan  6000  m  gacha  bulgan  abissal  landshaft 

sinfidan  va  chukurligi  6000-6500  m  dan  ziyod  bulgan  ultraabissal  landshaft 

sinfidan tarkib toptan. 

-