O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti psixologiya nazariyasi va amilyoti kafedrasi

Shaxs motivatsiyasi
Olport ning fikricha uning motivlari aftanomligi darajasiga va uning 
biologik extiyojilaridan xolos bulishga bog‗liq. Shaxslar ishning mexanizmi 
sifatida Olport xatti -xarakatlarini [trates] ko‗rsatdi .
Xarakatda shunchasi xarakter harakati emas balki xarakat mativ, xarakat 
qiziqishdir.
Olpart belgilagan xarakat mativ xisoblanadi. U kattalarning mativlari 
kichkina bolalarnikidan kiskin farq qilishini etirof etish bilan birga ularning 
biologik xolatmasligi shuningdek ular ruhiy manaviy holat ham emasligini 
takidlagan. Olpartning fikricha inson xarakatining motivi haqida. U qaerdan 
paydo buladi degan savol bizga kishi tabiiy bir tomondan u harakat motiv 
biologik faktor emas desa, ikkinchi tomondan har bir inson ma‘lum
harakatlar to‗plami bilan dunyoga keladi.
1937 yili G.Olport sotsial intellektni odamlarni to‗g‗ri baholay bilish, 
ularning hulqini to‗g‗ri bashorat qilish va shundan kelib chiqqan xolda ular 
bilan munosabatga kirishish qobiliyati deb tavsiflaydi. U boshqa odamlarni 
yaxshi tushinishini ta‘minlovchi bir qator sifatlarni ajratib ko‗rsatgan: bu 
sifatlar tarkibiga sotsial intellekt aloxida qobiliyat sifatida kiritilgan.
 ShAXS TIPLARI:
nazariyotchi,
iktisodchi;
estetik;
sotsial;
siyosatchi;
3.A.Maslou shaxs nazariyasi
Maslou Abraxam Xarold (1908-1970) gumanistik psixologiya 
asoschilaridan biri bo‗lgan amerikalik psixolog bo‗lib, u psixologiyaga 
motivatsiyalarning perarxik modelining muallifi sifatida kirib kelgan. Bu 
ierarxiya asosida uning tug‗ma va universalligi haqidagi postulat yotadi. U 
inson motivatsiyasini quyidagi ketma-ketlikda tartiblab chiqqan:
Maslou ierarxiyasi asosiy mazmuniga ko‗ra, extiyojlarni hech qachon 
―hamma narsa yoki hech narsa‖ prinsipi asosida qondirib bo‗lmaydi. 
Ehtiyojlar bir-biriga qisman mos keladi va insonda bir vaqtning o‗zida ikki 
yoki undan ortiq pog‗onadagi ehtiyojlarga motivatsiya uyg‗onishi mumkin. 
Maslouning ehtiyojlarining ierarxik modeli doirasida o‗rtacha insonning 
qondirishi kerak bo‗lgan 5 ta ehtiyojlarini ko‗rsatib o‗tgan:

---

132
Maslou ierarxiyasi asosiy mazmuniga ko‗ra, extiyojlarni hech qachon 
―hamma narsa yoki hech narsa‖ prinsipi asosida qondirib bo‗lmaydi. 
Ehtiyojlar bir-biriga qisman mos keladi va insonda bir vaqtning o‗zida ikki 
yoki undan ortiq pog‗onadagi ehtiyojlarga motivatsiya uyg‗onishi mumkin.

Fiziologik – 85%
Xavfsizlik va himoya – 70%
Muhabbatga va aniq sotsial guruxga bog‗liqlik – 50%
Hurmat va e‘tibor – 40%
O‗zida extiyojlar perarxiyasining yuqori pog‗onasini namoyon qiluvchi 
o‗zini o‗zi aktuallashtirish pog‗onasi – 10 %
Maslouning 
fikricha, 
inson 
pastroq 
pog‗onadagi 
ehtiyojlarini 
qondirmaguncha, yuqori pog‗onadagi ehtiyojlarga erisha olmaydi. Shuning 
uchun yuqori pog‗onadagilar ehtiyojlarga juda ozchilik, ya‘ni aholining 1 % 
igina erishadi. Maslou yana shuni ta‘kidlab o‗tadiki, o‗z o‗zini 
aktuallashtiruvchi insonlar uchun mustaqillik, xreativlik, mahsuldorlik, 
dunyoni falsafiy anglash va erkin muloqandmandlik xos.
1960-yillar boshlarida Maslou qo‗l ostida bir qancha gumanistik 
yondashuv vakillari birlashib, psixologiyadagi ikki muhim intellektual oqim 
bo‗lgan psixoanaliz va bixeviorizmga qarshi gumanistik psixologiyani 
yaratadilar. Gumanistik psixologiya kuchli tashkil qilingan nazariy tizim 
bo‗lmasdan, uni shaxsga va klinik psixologiyaga nazariy munosabat 
bildiruvchi o‗ziga xos gurux desa ham bo‗ladi. Maslou o‗z yo‗nalishini 
psixologiyadagi uchinchi kuch deb nomlagan. Bu yondashuv vakillari inson 
tabiatining aniq kelib chiqish konsepsiyalarini ajratib o‗rganishgan. Amaliy 
jihatdan esa bu yondashuvlar g‗arb falsafiy tafakkuri tarixida o‗zining chuqur 
ildiziga ega. Gumanistik psixologiyaning ildizi ekzistensial falsafa ildizlariga 
borib taqaladi. Uni Seren Kerkegor (1813-1855), Karl Yaspers (1883-1969), 
Martin Xaydegger (1889-1976) va Jan-Pol Sartr (1905-1980) kabi bir qancha 
Yevropalik faylasuf yozuvchilar hisoblanadi.

---

133
Gumanistik psixologiyani namoyondalari Erik From, Gordon Olport, 
Karl Rojers, Viktor Frankl va Rollo Mey kabi mashhur psixologlar 
hisoblanadi. Gumanistik psixologiya namoyondalarining fikricha, inson hech 
qachon bir joyda qotib qolmaydi, u har doim rivojlanishga imkon topadi. 
Kollejning yuqori kurs studenti o‗zining to‗rt yil avvalgi o‗spirinlik davriga 
qaraganda hozir boshqacha. Uning fikrlashi, dunyoqarashi o‗zgargan. Uni 
yana to‗rt yildan so‗ng uchratsangiz u o‗z xayotining yangi yo‗llarini 
egallagan, masalan, o‗zining kasbiy kar‘erasiga ega bo‗lgan yoki oilali, 
farzandli bo‗lgan bo‗lishi mumkin. Shu yo‗sinda erkin mavjudot bo‗lmish 
inson bu xayotda yashashi uchun o‗zining ko‗pgina imkoniyatilarini ochishi 
zarur.
O‗z o‗rniga ega bo‗lish oson emas. Insonlar o‗z taqdirlarini tanlash va 
unga o‗zlarini yo‗naltirishga o‗zlari mas‘uldirlar. Bu dunyoga kelgan ekanlar 
ular faqat birgina insonning ya‘ni o‗zlarining xayotlariga mas‘uldirlar. 
Mas‘ullik va erkinlikdan qochish bu o‗zini soxta tutish bo‗lib, oxiri 
umidsizlik va tashvishli xayotga olib keladi. Maslou shaxsning gumanistik 
nazariyasini ishlab chiqqan bo‗lib, bu 50 yil davomida o‗z kuchini 
yo‗qotmagan. Maslouning fikricha Individ bu bir butunlikdir. Har bir insonni 
unikal, tashkillashgan, bir butunlikda o‗rganish kerak. U psixologiyada 
shuncha yildan beri insonning alohida xodisalarini detali analiz qilishganini 
ta‘kidlaydi.
Maslou uchun shaxsning markaziy xususiyati bu uning umumiyligi va 
bir butunligidadir. Yaxshi teoriyada oshqozon yoki tish yoki bosh og‗rig‗i 
kabi reallik mavjud emas. Faqatgina individium ehtiyoji mavjud. Agar bir 
kishi och deylik. Uning o‗zi nimanidir yegisi keladi, oshqozoni emas, agar u 
kishi biror narsa tanavvul qilsa, o‗zi yegan bo‗ladi. Uning oshqozoni emas. 
Demak u kishi o‗zi butunlikda ehtiyojini qoniqtirgan bo‗ladi, faqatgina 
oshqozonining ehtiyojini emas.
Ya‘ni Maslouning fikriga ko‗ra, motivatsiya bitta butun insonga
ta‘sir qiladi, uning alohida organizmiga emas
.