O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta„lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Sun‟iy intellekt
– intellektual mashinalar, intellektual kompyuter 
dasturlar yaratish texnologiyasi va bu haqidagi fan. Intellektual sistema 
strukturasi 3 asosiy blokni o‗z ichiga oladi: bilimlar bazasi, masalani 
yechuvchi tizim va intellektual interfeys. Sun‘iy intellekt insondagi 
intellekt tushunchasining aynan immitatsiyasi emas, balki inson 
intellektual faoliyatining ko‗plab qirralarini o‗z ichiga olgan, 
modellashtirilgan tizimlar texnologiyasi demakdir. Ayni shu ma‘noda 
―artificial intelligence‖ terminini birinchi marta Jon Makkarti 1956-yilda 
Darmut universitetidagi konferensiyada qo‗lladi.
 
Avtomatik tarjima
kompyuter lingvistikasining eng zamonaviy 
yo‗nalishlaridan biri hisoblanadi. Hozirgi kunda dunyoda keng tarqalgan 
jahon tillari uchun avtomatik tarjima dasturlari ishlab chiqilgan. 
Jumladan, ruschadan inglizchaga, inglizchadan ruschaga, ruschdan 
fransuzchaga yoki aksi tarzida dasturlar yaratilgan. Bunday dasturlar 
sirasiga SOCRAT, PROMPT, MAGIC GOODDY kabilar kiradi. Ular 2 
xil ta'minotga asoslanib ishlaydi: 1) lingvistik ta‘minot - bunda mavjud 
tillarning 
umumiy 
leksikoni 
kiritiladi, 
uning 
grammatikasi 
joylashtiriladi, bir so‗z bilan aytganda, ma‘lumotlar bazasi yaratiladi; 2) 
programmaviy ta‘minot. Bunda bir tildan ikkinchi tilga tarjima qilish 
algoritmi 
va 
kompyuter 
analizi 
ishlab 
chiqiladi 
(maxsus 
programmalashtirilgan tillar yordamida). 
Belgi
– bu idrok qilinadigan narsa bo‗lib, idrok qiluvchiga o‗zi 
haqida va ushbu belgidan tashqarida bo‗lgan boshqa narsa haqida 
ma‘lumot beruvchi vositadir.
Belgi
– sotsial axborotning har qanday moddiy ifodalovchilaridir. 
Lingvistik belgilar
inson kommunikativ faoliyatining asosini 
tashkil etadi. Boshqa barcha belgilar sistemasi kommunikasiya 
jarayonida tovushlar yordamida ifodalanayotgan axborotga qo‘shimcha 
axborotni bildirish yoki ―tovush nutqi‖ga yordamchilik qilish vazifasini 
bajaradi. Kishilar o‗z nutqiy faoliyatida tez-tez qo‗llab turadigan mimika 
va turli xil imo-ishoralar ham nutqni kuzatib boruvchi qo‗shimcha 

---

153 
vositalar sanaladi. Ba‘zi o‗rinlarda qisman uning o‗rnini bosishi 
mumkin. 
Sanam belgilar
– ifodalovchi ma‘lum darajada ifodalanmish bilan 
o‗xshashlikka ega bo‗ladi (masalan, hayvonlarning tasvir belgisi sifatida 
aks ettirilishi).