O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta„lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Psixolingvistika
termini birinchi marta amerikalik psixolog 
N.Pronko 
tomonidan 
1946-yilda 
ilmiy 
muomalaga 
kiritilgan. 
―
Psixolingvistika‖ 
psixologiya
(yunon.
psyche
―ruh‖) 
va 
lingvistika
(lotin. 
lingua
―til‖) 
kesishgan nuqtadagi metafan, ya‘ni psixologiya va 
lingvistikaning sintezi hisoblanadi. 1953-yilda AQShning Blumington 
shahridagi Indiana universiteti huzuridagi Lingvistika va psixologiya 
qo‗mitasi tomonidan tashkil etilgan universitetlararo seminarda 
psixolingvistika mustaqil fan sifatida e‘lon qilindi. Psixolingvistika 
nutqiy faoliyatni nutq akti mazmuni bilan so‗zlovchining maqsad-niyati 
orasidagi aloqadorlik nuqtayi nazaridan o‗rganadigan fan. U nutqni 
idrok 
etish, 
tilni 
egallash 
kabi 
masalalarni 
o‗rganadi. 
Psixolingvistikaning diqqat markazida individ va kommunikatsiya 
turadi. Unga ko‗ra, so‗zlovchi nutqni yuzaga chiqarar ekan, o‗zi 
o‗ylagan niyatini ma‘lum qoidalar asosida aniq tilning nutq birliklariga 
uzatadi. Tinglovchi nutqni qabul qilar ekan, nutq ifodalarining tashqi 
shaklida o‗z aksini topgan ma‘noni chiqarib oladi.

---

147 
Sotsiolingvistika
– tilshunoslikning tilni va uning mavjud bo‗lgan 
ijtimoiy sharoitlar bilan bog‗liqligini o‗rganadigan sohasi. Ijtimoiy 
sharoitlar deganda, amaldagi til rivojlanayotgan tashqi shart-sharoitlar 
majmuyi: mazkur tildan foydalanayotgan kishilar jamiyati, bu 
jamiyatning ijtimoiy strukturasi, til egalarining yoshi, ijtimoiy mavqeyi, 
madaniyat va bilim darajasi, yashash joyi orasidagi farqlari, 
shuningdek, ularning muloqot vaziyatiga bog‗liq nutqiy muomalasidagi 
farqlar tushuniladi. Demak, sotsiolingvistika tilning jamiyat hayotidagi 
roli, uning ijtimoiy tabiati, ijtimoiy funksiyalari, ijtimoiy omillarning 
tilga bo‗lgan ta‘sir mexanizmi bilan bog‗liq masalalarni o‗rganadigan 
tilshunoslik sohasidir.