O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti tarix fakulteti tarixshunoslik va manbashunoslik kafedrasi arxivshunoslik fanidan ma’ruza matni tuzuvchi: Yakubov Akmal Saydirasulovich

IMA tarkibi 

---

48

Ilmiy-ma’lumotnoma apparatini yaratish uchun hujjat,
yig’majild va fond asosiy axborot manbai bo’lib 
xizmat qiladi. Birlamchi ma’lumot beruvchi bu
manbalarni tahlil etish arxivshunoslikda tavsiflash deb 
ataladi. Arxiv ishida alohida bir hujjat, yig’majild va arxiv fondi tavsiflanishi
mumkin.

Arxiv fondlari o’z ilmiy ahamiyati, ulardagi ma’lumotlarning salmog’i

nuqtai nazaridan bir xil emasdir. Shuning uchun ham hujjatlarni tavsiflash 
differensial yondashuvni talab qiladi.
Arxiv fondlari ulardagi ma’lumotlarning salmog’iga qarab 3ta kategoriyaga 
bo’linadi.
Birinchi kategoriyali fondlar jumlasiga jamyat hayotining turli sohalariga 
doir xilma-xil va boy ma’lumotlar beradigan fondlar kiradi. Odatda bu fondlarning
materiallaridan keng ko’lamda va muntazam ravishda foydalaniladi. Shu boisdan 
birinchi
kategoriyali 
fondlarning
ilmiy-ma’lumotnoma 
apparati batafsil
ma’lumotlarni aks ettirishi kerak. Aks xolda hujjatlarni tezda topish va ulardan 
keng ravishda foydalanish ishi qiyinlashadi. Birinchi kategoriyali fondlar jumlasiga
quyidagi fondlar kiradi: Turkiston general-gubernatori va viloyat harbiy 
gubernatorlari mahkamalari fondlari, Turkiston komiteti fondi, Turkiston ASSR,
Buxoro va Xorazm respublikalari hamda O’zbekiston SSR Sovetlari, viloyat 
Sovetlari fondlari va hokazo.
Ikkinchi kategoriyadagi fondlar qatoriga jamiyat hayotining ayrim 
yo’nalishlari bo’yicha ma’lumot beruvchi fondlar kiradi. Bu kategoriyaga viloyat
Sovetlarining boshqarma va bo’limlari, uyezd va rayon Sovetlari, shahar dumalari 
va kengashlari hamda boshqa muassasalar fondlari kiradi.
Uchinchi kategoriyaga qimmatli ma’lumotga uncha boy bo’lmagan fondlar 
kiradi. Bu kategoriya fondlari materiallaridan kam foydalaniladi. Shuning uchun
ularga murakkab ma’lumot apparatini yaratish shart emas.