O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi samarqand davlat universiteti Pedagogika fakultеti Boshlang`ich ta'lim metodikasi kafеdrasi

I-variant.
O`quvchilarga quyidagi misollarni og`zaki yechish taklif qilinadi: «5 va 3 sonlarning yig`indisidan 2 ni ayiring»; «4 ga 6 va 1 sonlarning ayirmasini qo`shing».
Bolalar hisoblaydilar:
1) 5 va 3 sonlarning yig`indisini topamiz, bu-8, 8 sonidan 2 ni ayiramiz, 6 bo`ladi.
2) 6 va 1 sonlarning ayirmasini topamiz, bu-5 bo`ladi, 4 ga 5 ni qo`shamiz, 9 bo`ladi.
O`qituvchi bunday misollarni doskada va daftarda yozish uchun maxsus belgi-qavslarni kiritish kerak, deb tushuntiradi. Qavslar yordamida ikkita sonning yig`indisini yoki ayirmasini belgilash mumkin: (5+3)-2; 4+(6+1).
Keyin o`quvchilar darslikdan o`qiydilar. «10 sonidan 2 va 5 sonlarning yig`indisini ayiring»; «4 soniga 8 va 3 sonlarning ayirmasini qo`shing». Ular 10-(2+5), 4+(8-3) yozuvlarini bildirishini tushuntiradilar va natijalarni hisoblaydilar.
II-variant.
Bolalar «10 sonidan 7 ni ayiring» misolini mustaqil yozib, uni yechadilar: 10-7=3.
O`qituvchi 7 sonini ixtiyoriy ikkita qo`shiluvchi yig`indisi (2+5, 3+4 va hokazo) bilan almashtirishni va hosil bo`lgan misolni o`qishni taklif qiladi: «10 sonidan 2 va 5 (3 va 4, 1 va 6)sonlarning yig`indisini ayiring.
Bunday misollarni yozish uchun qavslarni kiritish kerakligi bolalarga tushuntiriladi: 10-(2+5), 10-(3+4), 10-(1+6). O`quvchilar «matematika-1» darsligidan mos topshiriqlarni o`qiydilar, qavsli ifodalarni daftarga yozadilar va bu ko`rinishdagi misollrning yechilishini tushuntiradilar.
III-variant.
Yig`malar taxtasiga kartochkalar qo`yilgan.
U
7

2

7

2
shbu kartochkalardan foydalanib,turli ifodalarni tuzish taklif qilinadi.
O`quvchilar tuzadilar: + ( «7 va 2 sonlarning yig`indisi»); -

7+2

2+7

(

10

7+2
«7 va 2 sonlarning ayirmasi»). Tuzilgan ifodalarni o`qituvchi 2 kartochkalari bilan almashtiradi. O`quvchilarga ushbu katochkalardan va 10 soni hamda belgilari yozilgan kartochkalardan foydalanib, yangi ifodalar tuzish taklif qilinadi. Bolalar tuzadilar: («10 soniga 7 va 2
+
s
7-2

10
onlarning yig`indisini qo`shish»); + («7 va 2 sonlarning

2+7

10

ayirmasiga 10 sonini qo`shish»), - («10sonidan 2 va 7 sonlarning yig`indisini ayirish») va hokazo.

Keyin ushbu misollarda natijani hisoblash aniqlanadi.
Tuzilgan ifodalarda yig`indi (ayirma) uychalarga joylashtirilganligini o`qituvchi tushuntiradi. Daftarlarda bunday uychalarni chizish noqulay. Shuning uchun ifodalarda yig`indilarni (ayirmani) qo`shish (ayirish) kerak bo`lsa, qavslar ishlatiladi («uycha»ning «potologi»ni, «poli»ni olib tashlaymiz, faqat «devorlari»ni qoldirib, ularni ozgina qayriltiramiz ( )).