O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti filologiya fakulteti

modallik ifodalovchi so‘zlar 
uslubiy o‘ziga xoslikka 
ega vositalar hisoblanadi. Modallar gapshaklga bir butun holda qo‘shilib, 
so‘zlovchining o‘zi anglatayotgan fikrning aniqligiga, chinligiga ishonch 
darajasini, voqelikdan taajjublanishini, afsuslanishini va boshqalarni ifodalaydi.
47
Siyosiy arboblarimiz nutqida modal so‘zlar o‘ziga xos o‘ringa ega. Quyida 
ularning qo‘llanishiga doir misollar: 
Birinchi navbatda, toʻgri, xususan, shubhasiz, 
ming afsuski, binobarin, aytaylik, xolos, holbuki, demakki, qani, yoʻq, avvalo, bir 
so‘z bilan aytganda, albatta, umuman aytganda, haqiqatan ham, ayniqsa, 
jumladan, shak-shubhasiz, taassufki, mana, afsuski, avvalambor, hech shubhasiz, 
birinchidan, ikkinchidan, uchinchidan, … toʻqqizinchidan, shuningdek, shu bilan 
birga, o‘ylaymanki, darhaqiqat, ma’lumki, boshqacha aytganda, eng asosiysi, o‘z 
navbatida, jaydari qilib aytganda, eng muhimi, vaholanki, shunga qarasdan, 
qolaversa, shu ko‘z bilan qaraganda, eng yomoni, masalan, ayni shunday ko‘z 
bilan qarab, qisqacha aytganda, bundan tashqari, inshoollo, eng avvalo, xususan, 
balki, mening nazarimda, tabiiyki, umuman, hech bo‘lmaganda, lo‘nda qilib 
aytganda, muxtasar qilib aytganda, shundan kelib chiqqan holda, sodda qilib 
aytganda, shular haqida gapirganda, bu haqda gapirganda, menimcha, misol 
uchun, nasib etsa, balli, bizningcha, biroq, holbuki, darvoqe, ikkinchidan, 
uchinchidan, bundan tashqari, mening fikrimcha, bir faraz qiling, xullas.
Notiqlarimiz o‘z nutqlarida xalq og‘zaki ijodi namunalari va hikmatli 
so‘zlardan o‘z o‘rnida va samarali foydalanish bilan birga nutqlarining ta’sirdorligi 
hamda obrazliligini ta’minlovchi asosiy vositalardan biri sifatida qo‘llagan. Shu 
47
Rahmatullayev Sh. Hozirgi adabiy o‘zbek tili (darslik). Тoshkent : “Universitet”, 2006. 135-bet. 

---

bilan bir qatorda, 
maqollar va hikmatli so‘zlar 
nutqlarning o‘ziga xosligini 
ta’minlovchi vosita ham hisoblanadi. Har bir notiq nutqlarida bu vositalardan 
oʻziga xos foydalanadi. Quyidagi misollarda buni ko‘rish mumkin: 
Islom Karimov hamda Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevlar o‘z 
nutqlarining mazmundorligi, soddaligi va xalq tiliga yaqinligiga katta e’tibor 
qaratadi. Aytilgan bu jihatlarni ta’minlash uchun esa bir qator til birliklaridan 
foydalanish maqsadga muvofiqdir. Shu jumladan, xalq og‘zaki ijodi namunasi 
hisoblanmish 
maqollar va hikmatli so‘zlar
bu jihatlarni ta’minlovchi asosiy 
vositalar sanaladi.
Siyosiy arboblarimiz nutqlarida foydalangan maqollar va hikmatli 
so‘zlar:
“Qo‘shning tinch – sen tinch”
, 
“Kuch – adolatda”, “Yangi uy qurmay 
turib, eskisini buzmang”, “Bir joyga kirishdan oldin chiqishni o‘ylash kerak”, 
“Jannat – onalarning oyog‘i ostidadir”, “Toshkentning tarig‘ini yegan chumchuq 
Makkadan ham qaytib keladi”
, 
“Sen yerni boqsang – yer seni boqadi”, “Bilagi 
zo‘r – birni yiqar, bilimi zo‘r, ongi baland – mingni”
. 
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev nutqlarida qoʻllagan maqollar va hikmatli 
so‘zlar: 
Yoshlar bilan ishlash hammamizning ishimiz bo‘lishi kerak. Ota-
bobolarimiz 
“Bir bolaga yetti mahalla ham ota, ham ona” 
degan maqolga amal 
qilib, kam bo‘lishmagan.
Xalqimizda 
“Ikki kemaning boshini tutgan g‘arq bo‘ladi”,
degan maqol bor. 
Ota-bobolarimiz 
“Bir bolaga yetti mahalla ham ota, ham ona” 
degan 
maqolga amal qilib, kam bo‘lishmagan.
Xalqimizda “
taʼlim va tarbiya beshikdan boshlanadi
” degan hikmatli bir 
soʻz bor. Faqat maʼrifat insonni kamolga, jamiyatni taraqqiyotga yetaklaydi. 
Qur’oni karimda aytilgan “