O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti

1-rasm. Xashaki karam.
Botanik va biologik xususiyatlari. Xashaki karam (Brassica aleracea var. acephata) karamgullilar oilasiga, barg karamlar tur xiliga mansub ikki yillik o’simlik. U hayotining birinchi yilida poya va ko’p miqdorda barg massasi hosil qiladi, ikkinchi yilida urug’ beradi.
O’simlikning bo’yi baland (1,5-2,0 m) karambosh o’rniga yumshoq etli shoxlovchi yoki shoxlamaydigan poyalar chiqaradi, bu poyada yirik barglar joylashadi.
Bu ekinning muhim biologik xususiyati uning sovuqqa chidamli ekanligidir. U harorat -3-5S bo’lganda ham o’sa oladi, yosh o’simliklari -5-6S qisqa muddatli sovuqqa chidaydi. Kuzda qisqa muddatli -3-4S sovuqda ham ko’k massa hosili to’planishi davom etadi. Kuz oylarining iliq kunlaridan hosil to’plash uchun yaxshi foydalanadi, shuning uchun sug’oriladigan yerlarda eng yaxshi ozuqabop ekin bo’lishi mumkin. Kuzda sovuq -10-12S daraja bo’lganda ham karam ko’k massasi o’zining tarkibidagi ozuqa moddalarini saqlab qoladi va tayyorlangan silos xushbuy hidli, tabiiy rangli bo’ladi. Shuning uni hosilini shoshilmay yig’ishtirib olsa ham bo’ladi.
Xashaki karam namsevar o’simlikdir. Namlik yetishmasligi o’sishiga salbiy ta’sir etadi. Tuproqda suv ortiqcha bo’lishi ham o’sishni sekinlashtiradi. Ammo ildiz sistemasi yaxshi rivojlanganligi uchun qurg’oqchilikka chidamli, undan yuqori hosil olish uchun ekin yetarli darajada suv bilan ta’minlanishi kerak.
Ekin me’yorida o’sib rivojlanishi uchun unumdor tup-roqlarni talab qiladi. Tuproq unumdorligi yetarli bo’lmagan maydonlarda yuqori me’yorda organik va mineral o’g’itlar juda yaxshi samara ko’rsatadi. 50 t. ko’k massa hosili uchun 143 kg azot, 50 kg fosfor, 230 kg kaliy va 142 kg kalsiy iste’mol qiladi (A*. I. Vitchikov, Ye. V. Dyakova). Bu ekin turli tipdagi tup-roqlarda o’sa oladi, ammo yengil qumlik, botqoqlangan, nordon va sho’rxok tuproqlar yaroqsiz hisoblanadi. Yengil qumoq, daryo xavzalarining chirindili, balchiq tuproqlari eng yaxshi tuproqlar hisoblanadi va shunday tuproqlarda yuqori hosil beradi. Xashaki karam tuproqdagi ozuqa moddalar va solingan mineral o’g’itlardan boshqa ozuqabop ekinlarga nisbata yaxshiroq foydalanadi. Masalan, solingan azotli o’g’itlardan 71,2 %, fosforli 42,1 % va kaliyli 70,2 % o’g’itlar tarkibidagi ozuqa moddalardan foydalanadi.
Xashaki karamning «Mozgovaya zelenaya vologodskaya», «Mozgovaya zelenaya siverskaya» navlari ko’proq tarqalgan.