O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti

SOYA
Ahamiyati. Soya urug’i oqsilga (34-45%) va moyga (17-25%) boy ekin bo’lganligi uchun undan turli xil oziq-ovqat (sut, pishloq, moy, konservalar, qandolatlar) mahsulotlari tayyorlanadi.
Soya yem-xashak ekini sifatida alohida ahamiyatga egA*. U pichan, silos va ko’k o’t uchun ekiladi. Soya somoni boshqa dukkaklilar somonidan yaxshiroq hazmlanganligi uchun ozuqalik qimmati yuqoridir. Donini qayta ishlashdan chiqadigan (kunjara, shrot) hayvonlar uchun yaxshi yemdir.
Bu ekin egallagan maydonlari jihatidan dukkakli donlar orasida dunyoda birinchi o’rinda turadi va 62 mln. gektardan ortiq maydonga ekiladi. O’zbekistonda bu ekinga keyingi yilda katta e’tibor berilmoqda, soya takroriy ekin sifatida ham ekiladi. Sug’oriladigan yerlarda gektaridan 2,5-3,5 t don hosili olinadi.
Botanik va biologik xususiyatlari. Soya (Glycine hispida Maxim) - bir yillik o’simlik. Poyasi shoxlaydi, balandligi 40-120 sm, barglari uch bo’lakli, ildizi yaxshi rivojlangan va tup-roqqa chuqur kiradi. Gullari oq yoki och-safsar. Dukkaklari tukli, 2-4 urug’li.
Soya issiqsevar o’simlik. Urug’lari 8S haroratda una boshlaydi, yosh maysalari -2-3S sovuqqa bardosh beradi. Gullash va donining to’lishishi davrida tuproq va havoning quruq bo’lishi hosilni keskin kamaytiradi.



4.1-rasm. SoyA*.
Ko’p suv talab qiluvchi ekin hisoblanadi, ayniqsa, gullash va dukkaklash davrida ko’p suv talab etadi. Ildizi baquvvat va chuqurga kirganligi sababli tuproqning pastki qatlamidagi ozuqa moddalari va suvdan yaxshi foydalanadi. Soya unumdor, o’g’itlangan tuproqlarda yaxshi hosil beradi. Bu ekinni og’ir soz, nordon, sho’r va botqoqlangan tuproqlardan boshqa har qanday tuproqlarda o’stirish mumkin.
Soyaning vegetasiya davri navi va o’stiriladigan sharoitiga qarab 75-120 kun.
Navlari. O’zbekiston hududida ekish uchun davlat reyestriga soyaning «Do’stlik», «Uzbekskaya-2», «Uzbekskaya-6» navlari kiritilgan. Shuningdek, «Orzu», «Yug-30» kabi navlari ham ekiladi.