O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi saida kasimxodjayeva

G. Fridning “Anna Frank kundaligi” operasi
.
Ko‘p holatlarda adabiy 
manbalarga bog‘liq bo‘lgan “Sevgi xatlari” o‘z mohiyati bilan romantik operalarga 
yaqin bo‘lsa, G. Fridning “Anna Frank kundaligi” operasida (1969) mutlaqo boshqa 
obrazli ko‘rinish yuzaga keladi. Bu yerda kompozitor XX asrning fojeali hujjatiga 
murojaat qiladi. Anna Frank obrazida fojea va go‘zallik birlashgan. “Kundalik”dagi 
mavzu o‘ta iqtidorli bo‘lgan qizchaning eng asosiy boyligi – fashizm yo‘q qila 
olmagan uning dunyoga nisbatan bo‘lgan ma’naviy munosabatini ochib beradi: “Men 
osmonga qaraganimda har qanday shavqatsizlik tugashi va dunyoda yana tinchlik va 
osoyishtalik hukmron surish kerakligi haqida o‘ylayman. Va shunga qadar o‘z 
idealini yuqori ko‘tarib borish kerak ...” (238). 

---

61 
Kengaytirilgan opera-mono sahnada kompozitor qahramonning fikrlash 
yo‘nalishini, his-hayajonini qayd qiladi, tashqi dunyoni nafasini kiritadi (gohida 
hayot quvonchini – tabiat, odamlar, gohida uning qo‘rqinchli sharmandali mahsuli 
bo‘lmish gestapochilarni). Yig‘i, ingrash intonatsiyalari va moslashuvchan vokal 
deklamatsiya, instrumentlar mavzularidagi jom tovushining unsurlari orqali 
kompozitor nozik, jozibador va o‘ta fojeali obrazni ochib beradi.
A. Terteryanning “Olovli xalqa” operasi
.
A. Terteryanning “Olovli xalqa” 
(1967) operasi yangilik jihatlari bilan ajralib turadi. B. Lavrenyevning “Qirq birinchi” 
qissasi va Y. Charents she’rlari operaning asosini tashkil qiladi. Liriko-psixologik 
harakat doiralarini epik, oratoriya darajasigacha kengaytirb A. Terteryan unga 
pantomimani, o‘qig‘uvchini kiritdi, xorga katta rol ajratdi.
Bu yerda B. Brext teatrining, I. Stravinskiy operalarining o‘ziga xos jihatlari aks 
etgan edi. 
A. 
Terteryanning 
operasidagi 
musiqa 
mazmunan 
o‘ta 
jiddiydir.
U A. Xachaturyanning emas, balki Komitas an’analarini davom ettirar edi.
Eslatib o‘tish kerakki, Komitas ijodi qadimgi dehqon musiqasiga, armyan 
qo‘shiqlari diatonikasiga asoslangan edi. A. Grigoryan yozishicha, uning ijodiga 
fikrlashning konstruktiv-mantiqiy turi xos bo‘lgan (47, 118–123).
 
“Olovli xalqada” epik teatrning liriko-dramatik teatr bilan o‘ziga xos yahlitligi 
hosil bo‘lgan edi. Bu yerda Komitas an’analari bilan bog‘langan xor va balet qadimgi 
yunon tragediyasidagi xorga yaqin bo‘lgan vazifalarni bajaradi. Birlashtiruvchi kuch 
sifatida xalq koloriti va rivojlanishning variantli yechimi xizmat qiladi. 
Masalan, 3-ko‘rinishdagi qizning qo‘shig‘i haqiqiy ostinatoning ajoyib 
namunasidir. Bunda qahramon murakkab holatga tushib qoladi. Ammo, bu vaziyat 
XX asr musiqasida ostinato orqali tasvirlanadigan qiynoq yoki fojeaviy tus olmaydi. 
Bu yerda A. Terteryan asarida ifodalangan xalqqa xos bo‘lgan ma’naviy sog‘liq o‘z 
ta’sirini ko‘rsatganday bo‘ladi. 
Operada shoir-suhandon so‘zi orqali ifodalangan bag‘ishlov mavjud. U asarning 
markaziy g‘oyasini jamlashtirgan: “...quyoshli yo‘l bilan yonib intilgan yorqin 
dillarga; o‘z hayotini qurbon qilgan otashqalb barcha insonlarga”.
 

---

62 
Operada xalq elementlari turli ko‘rinishda ustalik bilan amalga oshirilgan va 
dramaturgiyadagi yangi holatlarni alohida qayd etgan. 
 
2-harakatning 6-ko‘rinishida A. Terteryan ritual-duoband janrni qahramonona 
janr sifatida talqin qiladi (balet qahramonlarni yarashtiradi va xor bu yarashishni