O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi saida kasimxodjayeva

KAMER MUSIQADA INTONATSION JANR IZLANISHLARI 
Tayanch so‘zlar: 
Oktet, trio, kamer orkestr, Yangi Vena maktabi. 
 
D. Shostakovichning Sakkizinchi kvarteti
.
Ikkinchi jahon urushi juda ko‘p 
qonli izlarni qoldirgan edi. Shu sababli fojeali voqealarni anglash san’at asarlarida 
60-yillarda ham to‘xtamagan edi. Faqat o‘tmish va hozirgi kun haqida xotira va epik 
mushohadalar paydo bo‘ldi.

---

46 
Dalillardagi xolisonalik va ishonchlilik saqlanib qoldi, hujjatlilikka bo‘lgan 
e’tibor kuchaydi, ammo voqe’liklar hikoyachining-muallifning lirik sezgisi orqali 
o‘zgartirilib borildi.
D. Shostakovichning Sakkizinchi kvartetini (1960) fashizm va urush 
qurbonlariga bag‘ishlangan rekviyem desa bo‘ladi.
Kompozitor “Besh kun va besh tun” filmi musiqasi ustida ishlayotgan bir 
paytda, yana bir martta urush yillari bo‘ronlaridan o‘tdi, o‘ziga berilgan zarbalarni 
yana bir marta sezdi.
Kvartet-rekviyem ushbu tragik xotira va mushohadalarni aks etdi.
U. D. Shostakovichning dramatik asarlaridagi mavzu-iqtiboslar – Birinchi, 
To‘rtinchi, Yettinchi simfoniyalar, violonchel kontserti, fortepiano trio, “Katerina 
Izmaylovadan” ariozo mavzulariga asoslangan. Muallifning ovozi DSCH mavzu-
monogramma yordamida ifoda etilgan. Rekviyemli yig‘i-yo‘qlov polifonik chetki 
qismlarda (birinchi va beshinchi) eshitilib, ikki skertsoning keskin dramatik va 
qo‘rqinchli harakatiga chatishib ketadi.
Sekinlashgan to‘rtinchi qismida DSCH faqat bir marta “Og‘ir quldorlik 
qiynog‘i” qo‘shig‘i aytilishidan oldin paydo bo‘ladi.
Iqtibos va allyuziyalar yashirin yoki ayon ma’nolarni qayd qilish maqsadida D. 
Shostakovich tomonidan ochiqchasiga aytish mumkin bo‘lmagan fikrlarni ifoda etish 
uchun qo‘llaniladi.
Urush mavzusi bilan bog‘liq bo‘lgan asarlar 60-yillar oxiri va 70-yillar boshida 
turli janrlarda bir talay bo‘lgan. Y. Levitin “Urush kunlari” instrumental-xor 
simfoniyasini (1975), G. Belov “Leningrad poemasi” oratoriyasini (1964), K. 
Molchanov “Noma’lum soldat” operasini (1967) yaratishdi. 
Dramatik va tragik voqealarni ko‘rsatish, ular haqida fikr yuritish “Bu hech 
qachon takrorlanmasligi kerak” degan g‘oyani qayd qilishga qaratilgan edi.
Bugungi kun muammolariga murojaat qilish kompozitorlarni yangi vositalarni 
izlashga, o‘tmish va hozirgi kun haqida hikoya qiluvchi qatlamlarni birlashtirishga, 
boshqa asarlar va janrlarda topilgan barcha materiallarni qayta ishlashga majbur 
qilardi.

---

47