O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi saida kasimxodjayeva

N. Sidelnikovning “Rus ertaklari
”.
XIX va XX asr boshlaridagi professional 
an’analar prizmasidan singdirilgan va yangi mazmun bilan boyitilgan rus xalq 
og‘zaki ijodining poetik janrlari orasida ertak ajralib turardi. U ayniqsa N. Sidelnikov 
musiqasida yaxshi ochib berilgan.
Uning ko‘p asarlarida, ayniqsa “Rus ertaklarida” (1969), A. Lyadov,
N. Rimskiy-Korsakov, I. Stravinskiy musiqalari, “San’at dunyosi” rassomchiligi, 
keyinchalik S. Prokofyevniing ijodida bo‘lgan rus xalq san’atiga qiziqish tiklana 
boshlandi.
“Rus ertaklarida” tinglovchi yorqin, chiroyli va go‘zal teatr dunyosiga kirib 
boradi. “Rus ertaklari” I.Stravinskiyning “Xumo qushi” asariga, impressionistlar va 
A. Lyadovning chiroyli miniatyuralariga yaqin bo‘lsa ham, ammo kompozitor 
tomondan obrazlilik zamonaviy his-tuyg‘ularni aks etuvchi kontrastli, paradoksli 
imkoniyat sifatida talqin qilingan. Vaqt belgilari sonorlikda, aleatorikada, jaz 
elementlarida, zarbli asboblarga alohida e’tibor berilishida ko‘rinadi.
Masalan, “O‘sha qirlar ortida rus yeri bor” musiqasida trixordli aytishlar seriyali 
qatorga yaqin bo‘lgan mavzu bilan yonma-yon keladi. Ifodaviy xromatizmlar, 
poliritmiya (“Chivinlar kuylashi va botqoq dahshatlari”) ostinatoda ijro etiladigan 
(“Baland osmonda turnalar uchmoqda”) abadiy harakatlar bilan almashinib keladi.

---

44 
Emaklab boruvchi, qo‘rqinchli va sirli narsani ifodalovchi tor bo‘ylab glissando 
(“Faqat botqoqlar va tumanlar”), raqsli basso ostinato va valtorn kulgisi balan 
almashinib keladi (“Leshiy suv parilari bilan raqsga tushmoqda”). 
Aleatorika bilan kuchaytilirilgan rang-baranglik (“Dalalarda ajoyib gullar 
yonmoqda”) jaz ritmi va chastushkalarga o‘z o‘rnini bo‘shatib beradi (“Qiz 
cho‘ponlar eski qo‘shiqni yangicha ijro etmoqda”). Keyingi ikkita qism repriza 
vazifasini bajaradi (“Ko‘llarda sehrli shaharlar aks etmoqda, tosh otsang ular yo‘q 
bo‘lib ketadi”, “Chiroyli qizchalar meva terish uchun uzoq-uzoqlarga 
borishmoqda...”) .
Bo‘limlarning nomlaridan ko‘rinib turibdiki, Sidelnikov sezgirlik, aniqlik va 
shoironalik bilan nom beradi. Poetik dasturning o‘ziga xos xususiyatlarini oqilona 
ravishda musiqa sohasiga o‘tkazgan N. Sidelnikov did, takt, tabiiylikni ravojlantirdi.