O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti pedagogika fakulteti

To‘lan Nizom
1938-yilda Andijon viloyatining Bo‘z tumanida cho‘lquvar oilasida tavallud 
topdi. 
T.Nizomning sara she’rlari ham mehnat, cho‘l, cho‘llarni bog‘u-bo‘stonga aylantirayotgan 
cho‘lquvar va ularning farzandlariga atalganligi bilan ajralib turadi. “Cho‘pon bola”, “Bo‘z”, “Daryo 
va men”, “Yoshligim qaydasan?”, “Do‘stimga”, “Yo‘llar”, “Bolalikka qaytish”, “Qaldirg‘och” 
singari yuzlab she’rlarida shu ruh bor. Masalan, “Cho‘pon bola” she’rini olib ko‘raylik. T.Nizomning 
bu she’ri o‘zining o‘ynoqi misralari bilan qalblarni larzaga soluvchi, shu kasbga kichkintoylarning 

---

241 
mehnatkash, o‘z ishining fidoyisi, jonkuyari bo‘lgan cho‘pon bolaga berilgan ta’rif qaysi bolaga 
yoqmaydi deysiz: 
Cho‘pon bola, 
Chaqqon bola, 
Yaylovga xo‘p, 
Yoqqan bola. 
Bolalar tabiat shaydosi bo‘ladi. Tabiatni sevishga, tabiat shaydosi bo‘lib kamol topishga 
o‘rgatuvchilar asosan kattalar hisoblanadi. Bu borada badiiy adabiyotning ham roli katta. “Manzara”, 
“Oftob ishqi”, “Ilk qor”, “Shabboda”, “Muz” she’rlari bilan T.Nizom bu masalaga yaqindan 
tanishganini ko‘ramiz. 
T.Nizom hozirgi zamon o‘zbek bolalar adabiyotida ertak-doston ijodkori sifatida ham ovozga 
ega. “Boychibor” ertak-dostoni uzoq yilardan beri kitobxon bolalar olqishiga sazovor bo‘lib 
kelmoqda. Bu asar bog‘chalar uchun, maktab, oliy o‘quv yurtlari uchun nashr etilayotgan kshplab 
darslik, qo‘llanma, majmualarda qayta-qayta chop etilmoqda.
“Boychibor” dostoni orqali shoir bolalarni ona-Vatanni sevishga, kerak bo‘lsa uning har bir 
qarich eri uchun eri uchun qon to‘kishga, hayvonlarni, ayniqsa, otlarni sevishga, ularni ehtiyotlab 
parvarish qilishga o‘rgatadi. 
“Olmaxon” ertak-dostonida Sobir ismli bolakayning o‘jarligi, qo‘pol-qo‘rsligi, olmaxonga 
nisbatan noo‘rin hatti-harakati tanqid qilinadi. 
T.Nizom marhum shoir Cho‘lpon to‘g‘risida “Cho‘lpon”, o‘zbek mumtoz adabiyotining 
otashin kuychilaridan biri Boborahim Mashrab haqida “Ruhi rvonim”, Qamchiq devoni to‘g‘risida 
“Devon” kabi dostonlari ijodkori hamdir.