O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti fizikaviy kimyo kafedrasi

 
3.4.2.
Ocimum basilicum
 (Базалик обикновенный) – R yxon o„simligining 
tarqalishi va kimyoviy tarkibi 
 
 
Tarqalishi. 
Rayxon yovvoyi holda Eron, Hindiston, Xitoy va boshqa bir 
qator davlatlarda o‗sadi. YOvvoyi holda Osiyoning janubida, Afrikada, 
Amerikaning tropik xududlarida, Rossiyada, O‗rta Osiyoda va Kavkazda 
o‗chraydi. Taxminiy vatani – Afrika. Rayhon Yevropaga Aleksandr 
Makidonskiyning askarlari tomonidan yurishlardan qaytishda olib kelingan. 
Rossiyada XVIII asrda dorivor o‗simlik sifatida paydo bo‗lgan. 

---

65 
Ocimum basilicumning umumiy 
ko’rinishi
Ocimum basilicumning guli
Ocimum basilicumning urug’i
Ocimum basilicumning efir moyi
Kimyoviy tarkibi. 
Rayxonning foydalilik xossalari uning kimyoviy tarkibi bilan 
bog‗liq. Hozircha uning tarkibi atroflicha o‗rganilmagan, lekin uning ko‗plab 
foydali xossalari efir moylari bilan bog‗liq (rayxon bargida efir moylarining 
miqdori 1,5 % gachani tashkil etishi mumkin). Aynan efir moylari rayxonga 
yoqimli hid beradi. Efir moyi tarkibiga hid beruvchi moddalardan 
evgenol, 
linalool, meilxavinol va boshqalar kiradi. Kamfora ham rayxon efir moylarining 
komponenti bo‗lib, yurak faoliyatini kuchaytiradi va nafas olishni tiklaydi. Bargi 
va poyalarida oshlovchi va mineral moddalar, 
fitonsidlar (ular antibakterial hossani 
namoyon qiladi), oddiy shakarlar, karotin (vitamin A uchun hom ashyo, to‗g‗ridan-

---

66 
to‗g‗ri organizmda hosil bo‗ladi) va S, V
2
, RR va rutin kabi vitaminlar mavjud. Bu 
boshqa moddalar rayxonning foydali xossalariga o‗z hissalarini qo‗shadi va udan 
turli kasalliklarni davolashda qo‗llash imkoniyatini yaratadi.