O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti fizikaviy kimyo kafedrasi

IV. BA‟ZI O‟SIMLIKLAR TARKIBIDAN EFIR MOYLARINI AJRATISH 
TEXNOLOGIYASI VA SHAROITLARINI MAQBULLASH
 
4.1.B ‟zi o„simlikl rd n oling n efir moyl riining
kimyoviy tarkibini GX-MS usulid o„rg nish 
4.1.1.Pimpinell Anisum L. o„simligid n jr tib oling n efir moyining 
kimyoviy tarkibini GX-MS usulid o„rg nish 
 
Tekshirishlar uchun Samarqand viloyati Urgut tumanidagi ―M.Ulug‗bek‖ 
fermerlar uyushmasi hududida madaniy holda etishtirilgan va 2015 va 2016
yillarning 
oktyabr-noyabr 
oylarida yig‗ib olingan Pimpinella Anisum 
L.(Arpabodiyon) o‗simligining er ustki qismi ishlatildi. GOST bo‗yicha Efir 
moyining zichligi piknometriya usulida, sindirish ko‗rsatkichi Abbe refraktometri 
va optik aylanishi polyarimetr yordamida aniqlandi. Kimyoviy tarkibini 
o‗rganishda gazoxromato-mass-spektrometriya (GX-MS) usuli qo‗llanildi. Olingan 
natijalarni qayta ishlash statistik usullarda bajarildi.
 
Pimpinella Anisum L. (Arpabodiyon) o‗simligining maydalangan er ustki 
qismidan efir moyi suv bug‗i bilan haydash usulidan foydalanib ajratildi .
Pimpinella Anisum L. o‗simligining er ustki qismi namunasidan ajratib 
olingan efir-moyining miqdori (n=5) 0,76 0,06 % ni tashkil etdi.
Ajratib olingan efir moyi undagi turli qo‗shimchalar va suvdan ajratildi va 
yordamida quritildi.
Ajratilgan efir moyining zichligi va sindirish ko‗rsatkichi GOST 14618.10-
78 bo‗yicha hamda optik aylanish burchagi GOST 14618.9-78 bo‗yicha aniqlandi. 
Efir moyining fizik-kimyoviy kattaliklari: zichligi - 0,983 0,005, g/ml; sindirish 
ko‗rsatkichi - 1,556 0,004; optik aylanishi, 20
0
C da – +2 dan -1 gacha, gradus. 
Pimpinella Anisum L. o‗simligining er ustki qismi namunasidan ajratib 
olingan efir moyining GX-MS analizi kvars shishadan tayyorlangan uzunligi 25 m 
va ichki diametri 0,25 mm bo‗lgan hamda ichki sirtiga 0,25 μm qalinlikda turg‗un 
faza (SE-30) qoplangan kolonkada olib borildi. Kolonka termostatining 

---

69 
temperaturasi 30 dan 5 gradus/minut tezlikda 280
O
C gacha ko‗tarildi, bug‗latgich 
va xromatografik kolonka bilan mass-spektrometrik detektor o‗rtasidagi interfey 
temperaturasi 280
O
C. Mass-spektrlarni qayd etish kvadrupolli mass-spektrometrda
elektronlarning ionlovchi energiyasi 70 eV bo‗lgan elektron urishli ionlanishda 
qayd etildi. Ma‘lumotlar 30-650 a.m.b. oralig‗ida 1,9 skanirlash/sekund tezlikda 
yig‗ildi. Analiz vaqti – 50 minut.
Efir moyi namunasi tarkibidan ajratilgan moddalarning identifikatsiyasi 
ushlanish kattaliklari, struktur-guruh tashkil etuvchilarning parametrlari asosida 
hamda GX-MS ning mass-spektrlar bazasi yordamida amalga oshirildi. Ajratilgan 
komponentlarning miqdoriy analizi ichki normallashtirish usulida bajarildi.