O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti fizikaviy kimyo kafedrasi

Organik erituvchilar bilan ekstraksiya. 
Engil qaynovchi organik
erituvchilar bilan termolabil efir moylarini ekstraksiyalash oddiy amalga
oshiriladi. YAngi terilgan gullar xona temperaturasida erituvchi bilan ishlanadi, 
temperatura oshirilmasdan vakuumda konsentrlanadi va konsentrlangan gul
moyi olinadi. Ekstraksiya usuli bilan olingan gul moyida gulning hidi suv bug‗i
bilan haydash orqali olingan efir moyiga qaraganda nisbatan aniq namoyon 
bo‗ladi, ya‘ni nibatan to‗liqroq o‗tkaziladi. 
Ekstraksiyani amalga oshirish uchun ideal erituvchi mavjud emas. 
Ekstraksiya uchun inert, arzon, oson uchuvchan turli organik erituvchilar
ishlatilishi mumkin. Lekin ular ichida petroley efiri va benzol yaxshi
erituvchilar hisoblanadi. Ekstraktdan erituvchini chiqarib yuborish gulli 
konkretni beradi. Gulli kankret qoidaga ko‗ra gullarning hidini beruvchi, mum, 

---

12 
rang beruvchi moddalar va boshqalardan iborat qattiq massa. Kankretni spirt
bilan ekstraksiyasi va spirtli eritmaning 20-25
0
C da mumni cho‗ktirish uchun
ishlatiladi. Vakuumda filtrlanishi va konsentrlanishi tabiiy gul moyining
nisbatan konsentrlangan formasi - suyuq absolyutni olish imkonini beradi. 
Bunday usul ba‘zi efir moylarini olishda jumladan, suv bilan qizdirilganda
parchalanadigan holatda haydash usuli bilan olib bo‗lmaydigan holatda va 
xom ashyoda efir moyi juda kam bo‗lganda haydash usuli bilan olinganda 
florentin suvida to‗liq erib ketgan holatlarda qo‗llaniladi. Erituvchilarning
muhim guruhini qisilgan gazlar: CO
2
,
C
3
H
8
, C
4
H
10
, va freonlar tashkil etib, ular
yordamidagi ekstraksiya yuqori bosim ostida past temperaturada olib boriladi. 
Bu esa o‗simlik tarkibidagi moddalarining saqlanishiga, shu bilan bir qatorda 
o‗simlikning o‗ziga xos tabbiy hidini saqlashni ta‘minlaydi. Amaliyotda 
qisilgan gazlardan erituvchi sifatida foydalanib, ekstraksiya qilishning ma‘lum
chegaralari bo‗lib, bu chegaralar yuqori bosim ostida ishlaydigan asboblarni
ishlatish bilan bog‗liq bo‗lgan harajatlarga borib taqaladi.