263
Jahon amaliyotida qora metal temir-tersak
va chiqindilari quyidagi
jarayonlarda qo‘llanadi:
1) metal chiqindilarini mayda qirindi shaklida shixtaga qo‘shib rudalarni
aglomeratsiyalash jarayonida ishlatiladi. Bunda aglomerat tarkibidagi temir
miqdori ko‘payadi va mustahkamligi oshadi. Bunday aglomeratlar marten
pechlarida temir rudalari bilan birga ishlatiladi;
2) elektroferro qotishmalar (turli xil markadagi legirlangan po‘latlar
ishlab
chiqishi kerak bo‘ladigan, boshqa elementlar bilan temir qotishmalarini
aralashmalari, ishlab chiqarishda albatta uglerodlangan po‘lat qirindilari
qo‘llaniladi. Bunda temir qotishma tarkibiga o‘tadi;
3) kimyoviy mahsulotlarni bir qancha turlarini va rangli metallarni ishlab
chiqarishda qora metall temir tersak chiqindilarini qo‘llash,
texnologik jarayonni
ajralmas qismi hisoblanadi. Bunda ikkilamchi qora metallar katalizator yoki filtr
rolini bajaradi;
4) bir qancha metallarni ishlab chiqarishda elementlarni ajratib olishda keng
qo‘llanilmoqda, masalan, maxsus kombinatlarda nikel va kobalt ishlab chiqarishda
legirlangan po‘lat chiqindilaridan bu elementlarni bir qancha markalari ajratib
olinadi;
5) yildan – yilga ikkilamchi qora metallardan xalq iste’mol mollari ishlab
chiqarishda
va
sanoat
miqyosidagi
buyumlarini
tayyorlashda
keng
foydalanilmoqda;
6) qora metal temir tersak va chiqindilarini
qurilish ashyolari ishlab
chiqarishda keng qo‘llanilmoqda;
7) qora metal temir – tersak va chiqindilarini asosiy qismi marten, kislorod
konvertor, bessemir jarayonlarida temiri qotishmalarini olishda ishlatiladi;
8) elektro pechlarda metall olishda legirlangan temir tersaklarni qo‘llash
natijasida narxi qimmat bo‘lgan ferro qotishmalarni va boshqa legirlovchi
materiallarni sarflash kamaytiradi;
264
9) quyuv cho‘yanini eritadigan va erigan shixtasini tarkibida po‘lat temir –
tersaklarini 40 % gacha etkazish mumkin. Elektropech shixtasining tarkibiga 10
% gacha cho‘yan qo‘shish natijasida yuqori uglerodli asbobsozlik po‘lati olish
mumkin.
Yuqoridagilardan ko‘rinib turibdiki, qora metal temir tersak va chiqindilarini
asosiy qismi cho‘yan va po‘lat eritishda ishlatilmoqda.
Buning bir qancha
afzalliklari mavjud. Ikkilamchi qora metallarni ko‘p hajmda ishlatilishi natijasida
rudalardan metal olish kamaymoqda, metall olishda ishlatiladigan turli xil
qo‘shilmalarni (qimmatbaho ferro qotishmalar
va bir qancha legirlovchi
materiallar) sarfi kamaymokda.
Metal olish davomiyligi kamaymoqda va metall tannarxi arzonlashmoqda.
Korxona va sexlarning shlak chiqindixonalaridagi turli xil chiqindilarni qayta
ishlashdan maqsad, chiqindilar tarkibidagi turli metallarni ajratib olish,
chiqindixonalarni atrof - muhitga ta’sirini kamaytirishdir. Chiqindixonalardagi
temir shlaklarini maydalangan shaklda bo‘lishi, ularning
qayta ishlashdagi ayrim
jarayonlarni chetlab o‘tishga olib keladi. Masalan, ularni sortlarga ajratish, qirqish,
maydalash jarayonlarisiz qayta ishlash mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: