O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qo’qon davlat pedagogika instituti xamraqulov zafarjon yigitaliyevich

17-rasm. Jazoni yengilrog’i bilan almashtirilishi 
Jazoni yengilrog’i bilan almashtirishda ozodlikdan mahrum qilish yoki 
ozodlikni cheklash tariqasidagi jazoning bir kuni axloq tuzatish ishlarining bir 
kuniga tenglashtirilib, o’talmay qolgan muddatga tayinlanadi.
Jazoni yengilrog’i bilan almashtirish jazoni o’tashdan muddatidan ilgari 
shartli ozod qilish shartlariga o’xshash jihatlari ham bor bo’lib, har ikkisida ham 
ijtimoiy xavfi katta bo’lmagan yoki uncha og’ir bo’lmagan jinoyati uchun sud 
tayinlagan jazo muddatining kamida 
1/4 qismi 
o’talgan bo’lishi 
og’ir jinoyati uchun, shuningdek qasddan sodir etgan jinoyati uchun, agar u 
ilgari qasddan sodir etgan jinoyati uchun ozodlikdan mahrum etishga hukm 
qilingan bo’lsa, sud tayinlagan jazo muddatining kamida 
1/3 qismi 
o’talgan 
bo’lishi 
o’ta og’ir jinoyati uchun, shuningdek jazodan muddatidan ilgari shartli ravishda 
ozod qilish yoki jazoni yengilrog’i bilan almashtirish qo’llanilgan va jazoning 
o’talmagan qismi mobaynida qasddan sodir etgan yangi jinoyati uchun sud 
tayinlagan jazo muddatning kamida 
1/2 qismi
o’talgan bo’lishi 

---

107 
ta’qiq bir xil shaklga egadir. Shuningdek, muddat tugamasdan yangi jinoyat sodir 
etilsa, ikkisida ham JKning 60-moddasida nazarda tutilgan qoidalar qo’llaniladi.
Kasallik yoki mehnat qobiliyatini yo’qotish
hamda amnistiya akti yoki 
avf etish asosida jazodan ozod qilish
Mahkumni jazodan ozod qilishda shaxsga bevosita bog’liq bo’lmagan 
holatlar ham asos bo’lishi mumkin. 
Kasallik yoki mehnat qobiliyatini yo’qotish
oqibatida mahkumga jazodan ozod qilish qo’llanilishi uchun ikki holatdan biri 
bo’lishi zarur: 

o’z harakatining ahamiyatini anglayolmaydigan yoki uni boshqara 
olmaydigan darajada ruhiy holati buzilganligi; 

jazoni o’tashga to’sqinlik qiluvchi boshqa og’ir kasallikka chalinganligi. 
Jinoyat qonunchiligi har ikki holat uchun javobgarlikdan ozod qilishni 
qo’llaydi. Lekin sud tomonidan hukm chiqarilib, jazo tayinlanganidan keyin ham 
bu ikki holat yoki ulardan biri kelib chiqishi mumkin.
O’z harakatining ahamiyatini anglay olmaslik yoki uni boshqara olmaslik 
mahkumni tuzalishi yo’liga to’g’anoq bo’ladi. Ruhiy holatning buzilishi boshqa 
mahkumlar uchun ham ayrim hollarda xavf tug’dirishi mumkin. Boshqacha 
holatda mahkum boshqalar uchun ermakka aylanib qolishi yuz beradi. Ruhiy 
holatning buzilishi vaqtinchalik xususiyatga ega bo’lsa, bunda tibbiy yo’sindagi 
majburlov choralari qo’llaniladi. Bemor tuzalgach, jazo muddati davom etadi. 
Agar davolash kursi jarayonida o’tkazilgan tibbiy tekshiruvlar mahkumni jazoni 
o’tashga loyiq emas, degan xulosani bersa, sud tayinlangan jazoni bekor qiladi.
Jazoni o’tashga to’sqinlik qiluvchi boshqa og’ir kasallik mahkumning ruhiy 
xastaligi bilan bog’liq bo’lmaydi. Bunday kasalliklar bemorga alohida parvarishni 
talab etadi. Sil, astma, qandli diabet, ishemik insul’t, onkologik, ko’rlik, oyoq yoki 
qo’lning kesib tashlanishi, og’ir formadagi gipertonik xastaliklar va boshqa 
kasalliklar shular jumlasiga kiradi. Bu kabi kasalliklar mahkumning jazoni 
o’tashiga real to’sqinlik qilishi aniq bo’lganda, sud tomonidan jazodan ozod qilish 
masalasi ko’rib chiqiladi.

---

108 
Sud ruhiy holati buzilgan yoki jazoni o’tashga to’sqinlik qiluvchi kasallikka 
chalingan mahkumni jazodan ozod qilish masalasini ko’rar ekan, shaxs ijtimoiy 
xavfliligini yo’qotganligi, bundan buyon jazoni o’tay olmasligi, jamiyat uchun 
ortiqcha xavf solmasligi kabi omillar tekshiriladi. Ushbu omillarning mavjudligi 
sudning kasallik mahkumning jazoni ijro etishiga to’sqinlik qiladi yoki qilmaydi 
deb hisoblashiga ta’sir ko’rsatadi.
Kasallik mahkumning jazoni ijro etishiga to’sqinlik qilmasa, jazodan ozod 
qilishi o’rniga tibbiy yo’sindagi majburlov chorasi qo’llanilishi mumkin. Tibbiy 
yo’sindagi majburlov choralari muddati tugaguncha jazoni ijro etish muddatlari 
o’tib ketgan bo’lsa, jazo ijro etilmaydi.
Harbiy xizmatchilar uchun qo’llanilgan intizomiy qismga jo’natish va 
xizmat bo’yicha cheklash jazosi ijrosi davomida xizmatchining ruhiy yoki 
jismoniy holati xizmatni o’tashga yaroqsiz bo’lib qolsa, harbiy sud tomonidan 
jazodan to’liq ozod qilinadi.
Jinoyat qonunining insonparvarlik printsiplari asosida harbiy xizmatchi 
ayollarga jazodan ozod qilishda imtiyozlar belgilangan bo’lib, ularning 
homiladorligi va tug’ish ta’tili berilishi xizmat bo’yicha cheklash jazosini 
o’tashdan ozod qilinishlariga olib keladi. Ayollarning homiladorligi va tug’ish 
ta’tiliga chiqishi ularni majburiy jamoat ishlari hamda axloq tuzatish ishlari 
jazolaridan ham ozod qiladi.
Majburiy jamoat ishlari yoki axloq tuzatish ishlari jazosiga hukm etilgan 
mahkumlar jazoni o’tash davomida mehnatga layoqatsiz bo’lib qolsa, shuningdek, 
pensiya yoshiga yetsa, jazodan ozod qilinadilar.