|
Tayanch tushunchalar:
Ifodali o ‘qishda yuz ifodasi. Ijrochining voqealarga munosabati.
Demokrit - (V asming ikkinchi yarmi) mashhur yunon faylasufi.
Platon (Aflotun) (429-348) - mashhur yunon faylasufi.
Savol va topshiriqlar:
1. Sitseronning notiqlik mahorati haqida fikrlarini izohlang.
2. Asar ruhini his qilish, qahramonlar holatiga kirish deganda nimani tushunasiz?
3. Ifodali o‘qishda yuz ifodasi, bosh va qo‘l harakatlarining qanday ahamiyati bor?
4. Hissiyot bilan so‘zlash yoxud hissiyot bilan o‘qish deganda nimani tushunasiz?
5. “Ijro - so‘zning tanho hukmdoridir” degan fikmi izohlang.
6. Suxandonlikda eng muhim narsa nima? degan savolga Demosfen qanday javob bergan?
7. “Shohnoma”dan olingan Zolning tug‘ilishi haqidagi hikoyat sizda qanday taassurot uyg‘otdi?
8. Bu voqealarga muallifning munosabati qanday, sizning-chi?
Adabiyotlar:
1. T.Qudratov. Nutq madaniyati asoslari. -Toshkent: 0 ‘qituvchi, 1993.
2. Sitseron. Notiqlik san’ati haqida ikki risola (Urfon Otajon tarjimasi). - Toshkent: Yangi asr avlodi, 2007.
3. Alisher Navoiy. Majolis un-nafois. // Asarlar. 0 ‘n besh to‘mlik. 12 to‘m. - Toshkent: Fan, 1966.
4. Firdavsiy. Shohnoma (forsiydan Shoislom Shomuhamedov tarjimasi). Birinchi kitob. - Toshkent: G‘.G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti. 1975.
8-mavzu: Lirik turdagiasarlarni ifodali o‘qish
Reja:
1. Lirik turdagi asarlarni ifodali o‘qishning o‘ziga xos xususiyatlari.
2. Barmoq vaznidagi she’rlarni ifodali o‘qish.
3. Erkin vazndagi she’rlarning o‘ziga xos jihatlari.
Lirik turdagi asarlar, odatda, kichik hajmli bo’lib, biror voqea-hodisa ta’sirida insonda tug‘ilgan ruhiy kechinma, fikr va tuyg‘ular orqali hayotni aks ettiradi. Shoir lirikada ayrim shaxsning bevosita hayotiy kechinmasini beradi, bu bilan lirik asarda xarakter va kechinmani individuallashtiradi. Shu bilan bir qatorda, ijodkor lirik asarda faqat o‘z fikri, his-tuyg‘ularinigina emas, balki umuminsoniy lipik kechinmalarni ham ifodalaydi. Demak, shoir voqeylikni ilg‘or ijtimoiy ideallar nuri bilan yoritadigan kechinmalar, fikr-tuyg‘ularini tarannum etadi, natijada kichik lirik asar katta ma’rifiy-tarbiyaviy ahamiyat kasb etadi.
She’riy shakl lirikaning xarakterli xususiyati bo‘lib, u kishining his-tuyg‘uga to‘la hayajonli nutqini ta’sirli ifodalashda qo‘l keladi. She’riy nutq mana shu xususiyati bilan ham nasriy nutqdan farq qiladi. Nasr nisbatan tinch-osoyishta nutq bo‘lsa, she’r - hayajonli, to‘lqinli va ehtirosli nutqdir. Zero, she’r oddiy holatni emas, favqulodda holatni, qattiq hissiyotni, hayajonli tafakkumi ifoda etadi.
Erkin Vohidovning “O‘zbekiston” she’ri lirik tur haqida aytilgan fikr-mulohazalarimizning yorqin dalilidir.
Yurtim,
Seni yana oldim qalamga,
To‘ying, shodiyonang bahona bo‘lib.
Yana kelib qo‘nding tonggi misramga,
Falak nisor etgan durdona bo’lib.
Iqbol peshonamga bitgan oshiyonim -
O‘zbekistonim.
Toleim bor ekan,
Senga hamnafas.
Otashin quyoshing bilan yo‘g‘rildim.
Yuz yil avval emas, yuz yil so‘ng emas,
Tug‘yonli asrda senda tug‘ildim.
Gullar sochding men ilk bosgan qadamga,
Bag‘ring menga nurli koshona bo‘lib.
Jahon ichra mening tengsiz jahonim -
O‘zbekistonim.
Vahshat vodiysida kechdi asrlar,
Aljabr ustodin tuqquncha yering.
Ilming yuksalguncha Beruniy qadar,
To Alisher qadar yetguncha she’ring,
Hayratga solguncha fan olamini,
Farg‘oniy chiqargan aniq hisoblar...
Tebransa ne ajab Toshkent zamini,
Bu yerga ko‘milgan milliard kitoblar.
Farangu hindu chin, iroq, ajamga
Taralding Al-Qonun, Say dona bo‘lib.
Buyuklar tan bergan buyuk dostonim -
O‘zbekistonim.
Yuksak ehtiros bilan bitilgan ushbu misralar ona-Vatanga cheksiz mehru muhabbatning badiiy ifodasi sifatida yuzaga kelgan. Yurtimizning o‘tmishi va buguni, jahonni lol qoldirgan mutafakkir o‘g‘lonlari shoirni hayajonga soladi, unda iftixor tuyg‘ularini uyg‘otadi, shu quyoshli o‘lkaning farzandi ekanligidan faxrlanadi. She’rni o‘rganib chiqqan o‘quvchi ham xuddi shoir kabi hayajonlanadi, yurtsevarlik tuyg‘usini yana bir marta boshdan kechiradi.
Lirik turning barcha janrlarida inson hayoti, muhabbati va nafrati, sevinch va iztirobi o ‘zining badiiy ifodasini topadi. Zero, har qanday badiiy asarning markazida inson va uning hayoti, kurashi, jamiyat va tabiat hodisalariga munosabati asosiy ob’ekt bo‘lib turadi. Insonning xilma-xil hayot hodisalariga munosabatidan rang-barang lirik lavhalar bunyodga keladi.
She’riy asarning g‘oyaviy mazmunini, lirik qahramonning ichki hissiyotlarini tinglovchiga toMa yetkazishda ifodali o‘qish muhim rol o‘ynaydi. Shu boisdan ham har bir talaba ijrochilik mahoratini, ifodali o‘qishning o‘ziga xos xususiyatlarini mukammal o‘rganishi lozim.
Har qanday asarni ifodali o‘qish uning janr xususiyatlari va kompozitsion tuzilishiga ko‘ra belgilanadi. Xususan, lirik turdagi asarlarni ifodali o‘qishga kirishishdan oldin, uning g‘oyaviy mazmuni va badiiy xususiyatlarini atroflicha o‘rganib chiqish maqsadga muvofiqdir. Og‘zaki ijrochi she’rni qalban his qilib, tushunib o‘qisagina, eshituvchini zavqlantira oladi.
XV asrning mashhur so‘z ustasi Husayn Voiz Koshifiy “Futuvvatnomai sultoniy...” asarida she’r o ‘qishning o‘ziga xos qonun, qoidasi haqida fikr yuritib shunday deydi: “Agar she’rxonlik odobi nechta, deb so‘rasalar, oltita deb aytgil: birinchidan, she’rni ohang bilan o ‘qisin, ikkinchidan, she’rni odamlar qalbiga joylay olsin. Uchinchidan, agar biror mushkul (tushunilishi og‘ir) bayt bo‘lsa, yig‘ilganlarga uni sharhlab, mazmunini izohlab bersin. To‘rtinchidan, eshituvchiga malol keladigan ish qilmasin. Beshinchidan, gadoylik qilmasin, mubolag‘ali qasamlar ichmasin. Oltinchidan, o‘qigan she’rining muallifini mara-
ka oxiri yoki boshida tilga olib, duo qilsin”. Husayn Voiz Koshifiyning ushbu o’gitlari hozirgi kunda ham o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan.
She’rxonlik odobi haqidagi mazkur qoidalar har bir talaba uchun dasturulamal bo‘lib xizmat qilishi lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |
