O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

9-rasm. Gidrosferaning tuzilishi. 
57
Strahler, Alan H, “Introducing physical geography”. 2003, , 470-471- bet (mazmun-mohiyatidan 
foydalanildi), 2003.
 
Gidrosfera 
Dunyo okeani 
suvlari 
Quruqlik 
suvlari 
Т
inch okea
ni
 
океа
ни
 
A
tl
a
nt
ik
a
 ok
ea
n
i
 
H
ind ok
ea
ni
 
Shimo
liy
 Muz 
o
kea
ni
 
Yer usti suvlari 
Yer osti suvlari 
Suy
uq 
Y
er 
o
st
i 
suv
la
ri
 
Ko
’p 
yi
ll
ik 
m
uzl
o
q
la
r 
Dengizlar 
Qo’ltiqlar 
Bo’qozlar 
Da
ry
o
la
r 
K
o’llar
 
Mu
zl
ik
la
r
 
Bo
tq
o
ql
ik
la
r 

---

55 
 Suvning aylanma harakati. 
Suvning aylanma harakati geografik qobiqda muhim 
ahamiyatga ega. Suv turli shakllarda tabiatda aylanib yuradi. Suvning aylanib yurishi jarayonida 
Yer yuzasidagi turli xil relyef shakllari yemiriladi, juda katta miqdorda issiqlik va mineral 
moddalar bir joydan ikkinchi joyga olib boriladi. Okeanlardan quruqlikka doimo suvni bug’lanib 
atmosfera orqali kelib turishi natijasida daryolar, ko’llar, botqoqlar, muzlar va yer osti suvlari 
hosil bo’ladi.
(10-rasm). 
10-rasm.Dunyo suv zahirasi va tabiatda suvning aylanishi. 
 
Gidrosferadagi suvlar ilgari aytganimizdek mantiyadan moddalarni gravitatsion 
tabaqalanishi natijasida ajralib chiqqan. Mazkur jarayon hozir ham davom etmoqda. Suvning 
umumiy hajmi shuning uchun doimo o’sib bormoqda. Ammo shunga qaramasdan suvning 
ma’lum bir qismlari sarflanib turadi. Geografik qobiqda organik moddalarni hosil bo’lish 
jarayonida suvning bir qismi organik moddalar tarkibiga o’tgan va suvning yana bir qismi suv 
elementlarining dissipatsiyasi jarayonida ularni fazoga o’tib ketishi oqibatida yo’qolgan. 
Atmosferaning 70-100 km. balandligida suv molekulalarini N
+
va ON
-
ga dissotsiatsiyasi ro’y 
beradi. Vodorod yengil gaz sifatida fazoga uchib ketadi. 
Geografik qobiqda suvning harakati turli shakllarda ro’y beradi. Geografik qobiqdagi 
barcha suv havzalari bir-biri bilan chambarchas bog’langan. Suv havzalarida doimo turli 
tezlikda suv almashinib turadi (3-jadval).
3-jadval 
Geografik qobiqda suvning aylanishi
(K.I.Gerenchuk, 1984) 
Suvning turlari 
To’la aylanish davri, yil
1.
Dunyo okeani 
2500
2.
Yer osti suvlari 
1400
3.
Tuproqdagi nam 
1
4.
Qutbiy muzliklar va doimiy qor qoplami 
9700
5.
Tog’ muzliklari 
1600
6.
Ko’p yillik muzlikdagi yer osti muz lari 
10000
7.
Ko’l suvlari 
17
8.
Botqoq suvlari 
5
9.
Daryo suvlari 
16
10.
Biologik suv 
Bir necha soat 
11.
Atmosferadagi nam 
8