O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

6. Yer va Oy umumiy og’irlik markazi atrofida aylanishadi.
Yer Quyosh bilan birga 
Galaktika markazi atrofida aylanadi. 200 mln. yilda ular Galaktika markazini bir marta aylanib 
chiqishadi. Buni Galaktika yili deb atashadi. 
Yer va Oy umumiy og’irlik markazi atrofida shunday aylanishadiki, ularning har biridagi 
hoxlagan nuqta bir xil orbita hosil qiladi. Demak, har bir nuqtada geografik kenglikka bog’liq 
bo’lmagan bir xil markazdan qochma kuch vujudga keladi. Yerning har bir nuqtasiga markazdan 
qochma kuchdan tashqari Oy tomonga yo’nalgan tortishish kuchi ham ta’sir qiladi
22
. 
20
V.Ettwein and M. Maslin. «Physical geography: fundamentals of the physical environment.»,2003, 36-b (mazmun 
va mohiyatidan foydalanildi). 
21
Strahler, Alan H, “Introducing physical geography”. 2003, , 54-56- bet (mazmun-mohiyatidan foydalanildi), 2003. 
22
Vahobov H. va boshqalar. Umumiy Yer bilimi. T.: Bilim, 2005, 50-51-b (mazmun-mohiyatidan 
foydalanildi).

---

24 
Oyning tortishi natijasida Yer elastik ravishda deformatsiyalanib, tuxum shaklini oladi. 
Bu «tuxum» Yer va Oy markazlarini tutashtiruvchi chiziq bo’ylab oy tomonga cho’zinchoq 
bo’ladi. Bunda Yerning suv qobig’i sezilarli o’zgaradi: okean yuzasining Oyga eng yaqin turgan 
nuqtasida va unga teskari tomondagi (oydan eng uzoq) nuqtada suv ko’tariladi, bu nuqtalar 
orasida suv sathi Yer – Oy chizig’iga tik ravishda pasayadi Yer sharining Oyga qaragan 
tomonida okean sathining ko’tarilishaga sabab shuki, bu yerda suv zarralarining markazdan 
qochirma kuch tufayli Oydan qochishga (itarilishiga) nisbatan, Oy suv zarralarini kattaroq kuch 
bilan tortadi. Bunda markazdan qochirma kuch Yer bilan Oyning o’zlarining umumiy markazi 
atrofida aylanishidan hosil bo’ladi, ularning bu markazi Yer sharida, uning markaziga yaqin 
joydadir. Yerning Oyga qarama – qarshi tomonida okean suvining ko’tarilishiga sabab, yuqorida 
aytilgan itaruvchi kuchlar bu yerda Oyning tortish kuchidan yuqori bo’ladi. Bunda yerning 
Oydan uzoq turgan qismiga nisbatan 7 foiz ko’p kuch bilan tortadi.