O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

Savol va topshiriqlar:
 
1. Atmosferaning va Yer og’irligini taqqoslang, o’rtoqlaringiz bialn fikr almashing. 
2. Barik maydon va barik tizimlar, izobara deganda nimani tushunasiz? 
3. Shamol qanday omillar ta’sirida vujudga keladi? 
4. Atmosferaning umumiy sirkulyatsiyarsi natijasida vujudga keladigan shamollarni gapirib bering. 
5. Siklon va antisiklon bir-biridan qanday farq qiladi? Ularning natijasida vujudga keladigan shamollarni 
gapirib bering. 
6. Ob-havo elementlari va hodisalari atmosferaning qaysi qatlamlarida hosil bo’ladi? 
7. Iqlim hosil qiluvchi omillar haqida nimalarni bilasiz?
 
25-MAVZU: BIOSFERA. BIOSFERA HAQIDA TUSHUNCHA. 
ORGANIZMLAR. EKOLOGIK OMILLAR 
Reja: 
1. Biosfera haqida tushuncha. 
2. Biosferaning vujudga kelishi. 
3.Tirik organizmlarning bioximik funktsiyalari.
4. Biosferada moddalarning asosiy toifalari. 
5. Organizmlarning oziqlanishiga ko’ra xillari 
Tayanch iboralar: 
Biosfera, E.Zyuss, V.I.Vernadskiy, biofil organizmlar, uglevodlar, 
oqsillar, lipidlar, organizmlarning xillari ukariotlar, prokariotlar, biomassa, nurash 
qobig’i, ekologiya, ekologik omillar va h.k. 

1. Biosfera haqida tushuncha.
“
Biosfera” atamasi birinchi bor 1875 yil nemis geologi 
Eduard Zyuss tomonidan fanga kiritilgan. Biosfera deganda Yerning hayot qobig’i – tirik 
organizmlar mavjud muhit tushuniladi. U atmosferaning quyi qismi, gidrosferaning va 
litosferaning yuqori qismini o’z ichiga olib, Yerning boshqa qobiqlaridan o’zining bir qator 
xususiyatlari bilan ajralib turadi. Eng asosiy farqi – bu muhitda tirik organizmlarning 
(o’simliklar, mikroorganizmlar, xayvonot dunyosi) mavjudligi hisoblanadi. Ammo biosfera 
yaxlit qobiqni hosil qilmaydi. Biosferaning yuqori chegarasi atmosferaning 25 – 30 km. 
balandlikda joylashgan ozon qatlami, quyi chagarasi quruqlikda 10 – 12 km. chuqurlikdan 
o’tkaziladi. Gidrosfera esa butunlay biosfera tarkibiga kiritiladi. Organizmlarning asosiy qismi 

---

98 
qalinligi bir necha o’nlab metrni tashkil etuvchi atmosfera, litosfera va gidrosfera chegara 
zonasida joylashgan.