O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

13
-MAVZU: MORFOSKULPTURA RELYEF SHAKLLARI 
Reja 
1. Morfoskulptura relyef shakllari haqida tushuncha. 
2. Flyuvial, karst, relyef shakllari. 
3.Glyatsial relyef shakllari. 
4. Eol relyef shakllari 
 
Tayanch iboralar: 
Flyuvial, karst, glyatsial, muzloq ,surilma va suffoziya, eol, suffoziya, 
surilma, qo’y peshona, korroziya, deflyatsiya, jar, balka
. 
1. 
Morfoskulptura relyef shakllari haqida tushuncha. 
Morfoskulptura relyef shakllari 
ekzogen kuchlar ta’sirida shakllanadi va rivojlanadi. Morfoskulptura relyef shakllariga flyuvial 
(oqar suv, karst, suffoziya, surilma, glyatsial (muz), muzloq, eol (shamol) ta’sirida vujudga 
keladigan relyef shakllari kiradi. 
2. Flyuvial, karst, relyef shakllari. 
Flyuvial relyef shakllari vaqtincha va doimiy oqar 
suvlar ta’sirida vujudga keladi. Yer yuzasi relyefining o’zgartirishda oqar suvlarning ishi juda 
muhim. Chunki oqib kelayotgan suv ma’lum energiyaga ega. Bu energiya o’z yo’lida uchragan 
tog’ jinslarini yemiradi. Nuragan jinslarni oqizib va yumalatib ketadi. Daryo suv bajargan ish 3 
turga bo’linadi: 
1. O’zanni yuvish (eroziya); 
2. Yuvilgan jinslarni oqizib ketish (transportirovka); 
3. Oqizib kelinayotgan jinslarni cho’ktirib yotqizish (akkumulyatsiya). 
Eroziya jarayoni chuqurlashtirish eroziyasi va yon erroziyaga bo’linadi. Chuqurlashtirish 
erroziyasi daryo ostini yuvib, o’zanni chuqurlatadi, yon eroziya esa o’zanni kengaytiradi. 
Eroziyaning bu ikki turi doimo birgalikda sodir bo’lsada, lekin tog’li rayonlarda chuqurlashtirish 
(ostki) eroziya, tekislikda esa yon eroziyasi kuchli bo’ladi
50
. Chuqurlashtirish eroziyasi tufayli 
daryo qayirlari vujudga keladi va ular keyinchalik terrasalarga aylanadi. Tekislikda daryolar yon 
eroziyasi tufayli ilon izi bo’lib oqadi va tirsaklar hosil qiladi. Vaqt o’tishi bilan tirsaklar
daryodan uzilib qolib, yarim oy shaklidagi ko’llarni hosil qiladi. Bular