O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»



Download 4,1 Mb.
Pdf ko'rish
bet45/212
Sana01.06.2022
Hajmi4,1 Mb.
#624474
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   212
Bog'liq
fayl 2587 20220225

qoldiq o’zanlar
deyiladi.
Daryo oqimining sustlashishi natijasida t jinslarni oqizish kuchi susayadi, oqib kelayotgan 
moddalar cho’ka boshlaydi. Daryoning yuqori va o’rta oqimlarida yirikroq, quyi oqimida esa 
maydaroq jinslar cho’kadi.Daryo yemirib olib kelib ma’lum yerga yotqizadigan materiallar 
allyuviy
yotqiziqlar deyiladi. 
50
V.Ettwein and M. Maslin. «Physical geography: fundamentals of the physical environment».2003, 69-b 
(mazmun-mohiyatidan foydalanildi). 


48 
Vaqtincha oqar suvlar ta’sirida ariqchalar, jarlar va balkalar hosil bo’ladi. Oqar suvlarning 
o’yish ishi natijasida eroziya (lotincha – arodere - yemirmoq) hosil bo’ladi. U yog’in natijasida 
vujudga keladi, shuningdek, drayoning ishi natijasida ham. Ular quruqlik yuzasining barcha 
qismiga ta’sir etib, undagi eruvchan moddalarni yuvib ketadi va mexanik jihatdan yemiradi. Bu 
yuzalama yoki yonbag’ir eroziyasidir. Uning natijasida yonbag’irlar yoppasiga yuviladi, 
pasayadi, tekislana boradi. Yonbag’ir etagi yaqinida va uning pastki qismda yuvilib tushgan 
uvoq jinslar to’planadi, bu yotqiziqlar delyuviy (lotincha –deluere-yuvmoq) deyiladi. Eroziya 
o’z vaqtida to’xtatilmasa, chuqurcha va jo’yaklar jarga aylanadi.
Jarlar 
tik bu uzun cho’zilagan botiq bo’lib, uning yonbag’irlari tik va o’simliklarsiz 
bo’ladi. Ular jala yoki qor suvlarining yonbag’irlarni yuvib ketishi natijasida vujudga keladi.
Jarlarning paydo bo’lishi va yanada o’sishiga tabiiy omillar ham, insonning xo’jalik 
faoliyati ham sabab bo’ladi. Tabiiy omillarga quyidagilar kiradi: 
1. balandlik relyefi, buning natijasida suv oqimining qiyaligi va kuchi ortadi; 
2. yozgi yomg’irning jala tarzida yog’ishi va qorning bahorda tez erishi. Buning natijasida 
kuchli suv oqimlari vujudga kelib, o’yiqlarni yanada kuchli chuqurlashtiradi; 
3. joylarning oson yuviluvchi va ayni vaqtda tik jarlik hosil qiluvchi tog’ jinslaridan 
(lyosslar va lyossimon qumoqlardan) tarkib topganligi. 
Jarlarning katta-kichikligi joyning balandligi va jinslar xarakteriga qarab turlicha bo’ladi. 
Jarlarning chuqurligi 10-20 m, ba’zan 80 m gacha bo’ladi. Uzunligi bir necha kilometrga yetishi 
mumkin. Vaqt o’tishi bilan jar tagi normal qiyalik profiliga yetadi. Shundan so’ng jarlarning 
chuqurlashuvi susayadi, denudatsiya jarayonlari kuchayib, jar yonbag’rining tikligi kamayadi. 
Natijada jar balkaga –yassi jarga aylanadi. 

Download 4,1 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   212




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish