O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

shamol akkumulyatsiyasi
deyiladi. Shamol akkumulyatsiyasi tufayli cho’llarda qumning har xil 
relyef shakllari barxanlar, qum marzalari, qum tepalari hamda lyosli qatlamlar vujudga keladi.
Shamol ta’sirida yardanglar, baraxanlar va dyunalar vujudga keladi. Shamol olib 
kelayotgan qum zarralari ta’sirida bir-biriga parallel bo’lgan qatorlar va ariqlar vujudga kelishi 
yardanglar
deb ataladi. Yardang turkcha so’z bo’lib yoysimon do’ng degan ma’noni beradi. 
Mustahkamlanmagan qumlardan shamol ta’sirida 
barxanlar
vujudga keladi. 
 

---

50 
Talabalar bilimini mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar
: 
1.Morfoskulptura relyef shakllari qanday omillar ta’sirida vujudga keladi? 
2. Flyuvial relyef shakllarining qanday turlari mavjud? 
3. Jarlar qanday joylarda rivojlanadi? 
4. Eng yirik karstlar jadvalini tuzing va ularni yozuvsiz kartaga tushiring. 
5. Karst va g’orlarga Venn diagrammasi tuzing. 
6. Muzning ishi natijasida qanday relyef shakllari vujudga keladi? 
7. Shamolning ishi ta’sirida vujudga keladigan relyef shakllari boshqa relyef hosil qiluvchi 
omillar ta’sirida vujudga keladigan relyef shakllaridan qanday farq qiladi? 
8. Morfoskulptura relyef shakllariga klaster tuzing. 
 
14
-MAVZU: QIRG’OQ RELYEF SHAKLLARI. OKEAN TUBI RELYEFI 
Reja: 
1. Qirg’oq chizig’i. 
2. Qirg’oq relyef shakllari. 
3. Okean tubi relyefi. 
 
Tayanch iboralar: 
Qirg’oq, qirg’oq chizig’i,qoya, klif, kamgak, bench, plyaj, rias 
qirg’oqlar, shxerali qirg’oqlar, dalmatsiya, lotaril, materik sayozligi, materik yonbag’ri, okean 
tubi, okean qa’ri yoki okean tubi 
1. Qirg’oq chizig’i.
Quruqlik bilan dengiz orasidagi chegara qirg’oq chizig’i deb ataladi. 
U keng polosadan iborat bo’lib, Yer sharining sifat jihatidan bir- biridan farq qiluvchi ikki 
asosiy yuzasi – okean va kontinental yuzalar bevosita tutashadi va o’zaro ta’sir etib turadi. Bu 
o’zaro ta’sirda atmosfera ham ishtirok etadi. Qirg’oqlarning shakllanishida quruqlikning 
geologik tuzilishi va relyefi hamda dengizbo’yi to’lqinlari asosiy rol o’ynaydi. Shuningdek, 
okean oqimlari, dengizga quyiladigan daryolar, qirg’oq o’simliklari va hayvonlari, qirg’oq 
muzlari hamda quruqlik bilan dengiz sathining tebranishlari ham ishtirok etadi
52
. 
Okean suvlarining qirg’oqlarni yuvib, har-xil relyef shakllarini vujudga keltirishiga abraziya deb 
ataladi. Abraziya natijasida qo’yidagi qirg’oq formalari vujudga keladi
53
.
Agar baland qirg’oq abraziya ta’sirida bo’lsa, unda qirg’oq profilining ikki asosiy elementi –