O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyоt instituti

Asosiy qism 
Qatlamlarning qiya yotishi 
Qatlamlarning gorizont tekisligida nisbatan bir tomonga ma’lum burchak ostida 
yotishi 
qiya (monoklinal) yotish 
deb yuritiladi (1-rasm). 
1-rasm.
 Qatlamlarning qiya yotishi 
Qiya yotish gorizontal yoki unga yaqin bo’lgan yuzada to’plangan tog’ jinslari 
qatlamlarining tektonik kuchlar ta’sirida birlamchi vaziyatini o’zgartirishidan 
vujudga keladi. Shuning uchun ham qatlamlarning bunday yotishi burmali tog’larga 
xos bo’ladi. 
Qiya yotish faqat cho’kindi tog’ jinslari qatlamlarigagina taalluqli bo’lmasdan, 
balki tomirli jinslarga, daykalarga, sillarga, yer yoriqlarining yuzasiga va shunga 
o’xshash boshqa geologik obyektlarga ham xosdir. 
Xaritada qatlamlarning qiya 
yotganligini 
ularning chegaralari relyef 
gorizontallarini qirqib o’tganligidan aniqlash mumkin. 
 
 

---

Qatlamlarning yotish elementlari 
Qatlamlarning fazoda tutgan o’rnini aniqlashda ularning yotish elementlari: 
yo’nalish va yotish chiziqlari, yo’nalish va yotish azimutlari hamda yotish 
burchagidan foydalaniladi. 
Yo’nalish chizig’i 
deb, qatlam yuzalaridan birining ma’lum gorizontal tekislik 
bilan kesishish chizig’iga, boshqacha qilib aytganda, qatlam yuzasidagi har qanday 
gorizontal chiziqqa aytiladi. Shunday qilib, qatlam yuzasida sanoqsiz ko’p yo’nalish 
chiziqlarini o’tkazish mumkin. Umumiy holda qatlam yo’nalishi o’zgarib borishi 
mumkin, lekin qisqa bir masofada yo’nalish chizig’ini to’g’ri chiziq deb qabul qilish 
mumkin. 
Yotish chizig’i 
deb, yo’nalish chizig’iga perpendikular bo’lgan va qatlam yuzasi 
bo’ylab uning yotishi tomoniga yo’nalgan vektor chiziqqa aytiladi. Yotish 
chizig’ining qiyalik burchagi qatlam yuzasida yotuvchi boshqa har qanday chiziqning 
qiyalik burchagidan katta bo’ladi.