O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qashqadaryo viloyati kasbiy ta'limni rivojlantirish va muvofiqlashtirish xududiy boshqarmasi dehqonobod tuman 1-son kasb-hunar maktabi

2.0‘zgaruvchan tok mashinalari. 0‘zgaruvchan tok mashinalari statorining chulg‘ami asinxron va sinxron elektr motorlarda bir xil belgilanadi. Stator chulg'amlari ochiq, yulduz va uchburchak sxema- larida (2-rasm) ulanishi mumkin. Bu sxemalarda quyidagicha belgilashlar ko'zda tutilgan (1-jadval):


1-jadval
ASINXRON MOTORLAR CHULG‘AMLARI CHIQISH UCHLARINING BELGILANISHI

Chulg‘amlaming ulanish sxemasi	Chiqish uchlari boshining belgilanishlari	Chiqish uchlari oxirining belgilanishi
Ochiq sxema:
birinchi faza	Cl	C4
ikkinchi faza	C2	C5
uchinchi faza	C3	C6
Yulduz sxemasi:
birinchi faza	Cl
ikkinchi faza	C2
uchinchi faza	C3
Uchburchak sxemasi:
birinchi faza	Cl
ikkinchi faza	C2
uchinchi faza	C3

7-rasm.Stator chulg‘amining chiqish uchlarini tekshirish sxemalari:
a — bitta-bittadan ulab; b — juft- juft ulab; Вva О— chulg'amlarning boshi va oxri

Stator chulg‘amlarini ochiq sxemada ulash eng ko‘p tarqalgan. Odatda, motor pasportida ikki xil kuchlanish ko'rsatiladi: 220/380 va 380/660 V. Ta’minlovchi tarmoqning vazifasiga qarab, chulg‘am- lardan chiqarilgan oltita sim chulg'amlami osongina yulduz usulida ulash (buning uchun Cl, C2 va C3 uchlar o‘zaro tutashtiriladi) yoki uchburchak usulida ulash (buning uchun mos holda Cl — C6, C2 — C4 va C3 — C5 uchlar o‘zaro tutashtiriladi) imkonini beradi (8.6-ct rasm). Masalan, 220/380 V kuchlanishga mo‘ljallangan mo- torlar statorining chulg'amlari 380 V li tarmoq uchun yulduz usulida va 220 V li tarmoq uchun uchburchak usulida ulanishi mumkin.

Stator chulg‘amida belgi bo‘lmasa, o‘zgaruvchan tok mashinalari chulg‘amlarining uchlari to‘g‘ri ulanganini tekshirish kerak (7- rasm).
Ta’minlovchi manba (akkumulator yoki quruq element) fazalar- dan biriga almashlab ulagich yordamida ulanadi (7-a rasm), bosh- qa fazalarning chiqish uchlariga esa voltmetr PV ni shunday ulash kerakki, bunda ta’minlovchi manbadan kuchlanish berilganda asbob mili o‘ngga surilsin. Bu holda batareyaning «musbat» va voltmetr- ning «manfiy» fazalarining bir xil nomli chiqish uchlariga ulanadi.
Chiqish uchlari belgilarining to‘g‘riligi fazalami jufl-juft qilib ulash bilan ham tekshiriladi. Ikkita ketma-ket ulangan chulg'amlar yoki fazalar ta’minlovchi manbaga, uchinchisi esa voltmetrga ulanadi. Agar birirfchi ikkita chulg‘am bir xil nomli chiqish uchlariga ulangan bo‘lsa (7-h rasm), batareya ulanganda voltmetr mili og‘maydi.