O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi davlat universiteti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
11-chizma. Ehtiyojning yo‟nalishlari 
 
Birinchi  bosqich-iste‟molning  vujudga  kelishi.  Iste‟mol  qilganda  yuzaga 
keladi iste‟molchi o‟z “talabini” qondira olmay, qondirish uchun hayotida ma‟lum 
bir  o‟zgarishlar  kiritishni  talab  qiladi.  Ehtiyoj  paydo  bo‟ldi  deguncha  iste‟molchi 
unga  chora  ko‟rish  uchun  shoshiladi.  Uchinchi  bosqichda  aniq  yo‟nalishga 
solingan  ta‟sir  harakati  tashkil  topadi.  Shu  tashkil  topgan  harakatni  qondirish 
uchun  kishi  xayolan  qanday  qilib  chora  ko‟rish  yo‟llarini  va  vositalarini  izlaydi. 
To‟rtinchi bosqich - amalga oshgan fikrdan iborat. Bunda kishi bajarish ehtiyojni 
qondirish uchun harakat qilishi lozim. Oxirgi bosqichga qondirilgan ehtiyoj kiradi. 
Ehtiyoj  qondirilgandan  so‟ng  uning  kamayishi,  tugashi  yoki  yangi  ehtiyojning 
tug‟ilishi  yuz  beradi.  Ehtiyojni  aniq  sabablar  bilan  boshqarish    mushkul,  chunki 
kishi  bozordagi  hatti-harakatiga  tovarlarga  bo‟lgan  ehtiyoj  ta‟sir  qiladi,  tovar 
kamyob bo‟lganda ham shu tovarga intilishga harakat qilinadi. Iste‟molga bo‟lgan 
ehtiyojimiz  ba‟zi  bir  sabablarni  keltirib  chiqaradi,  bir  tovarni  olingach, 
boshqalariga ham ehtiyoj  yuzaga keladi.. Turizmda ham xuddi shunday  muammo 
Ehtiyojning vujudga kelishi 
 
Ehtiyojning qondirish yo‟llarini topish 
Aniq yo‟nalishga qaratilgan tasir harakati 
 
 
Amalga oshishning fikriy faoliyati 
Qondirilgan ehtiyoj 

---

41 
 
yuz  beradi.  Misol  uchun  kishining  iste‟mol  ehtiyojini  qondirish  uning  o‟ziga 
bog‟liq,  ya‟ni  dam  olishga  borishdan  yoki  ishlashga  borish  qattiy  nazar  odam 
(turist)  o‟z  ongiga  ishongan  holda  har  xil  afzallik  alomatlarini  o‟rgatib  turistik 
xizmatlarni  sotib  olishda  ongli  ravishda  yo‟naltiradi.  Ehtiyoj  qo‟zg‟atuvchi 
sababini  o‟rganishda  turistik  tashkilotlar  iste‟molchining  bozordagi  asosiy  bilib 
oldida  murakkabliklar  yuzaga  keladi.  Lekin  ehtiyojning  qay  darajada  og‟irligini 
bilish  lozim.  Marketing  tashkilotlari  yordamida  mijozlarda  shunday  sotib  olish 
xohishni tashkil qila olish juda muhim. Buning uchun quyidagilarni bilish shart.  
1)
 
Turizm takliflar qanday qabul qilinmoqda. 
2)
 
Qanday iste‟mol ehtiyojlari ularni qondiradi. 
3)
 
Qanday  qiziqtiruvchi  omillar  yoki  uning  teskarisi,  rivojlanishda  xalaqit 
beruvchi takliflarni bilish lozim. 
4)
 
Mijozning xulqiga qarab unga qaysi xizmat turi yoqishini bilib olish lozim.  
5)
 
Turizmni rivojlanishi uchun mijozlarni talab va taklif fiklarini bilish. 
Bundan  kelib  chiqib  iste‟molchining  ehtiyoj  qiyinchiliklarini  sinchikovlik 
bilan  o‟rganish  lozim,  bunday  izlanishlar  turistik  tovarlarni  bozor  talabiga  javob 
berishini ta‟minlaydi.  
Shuni  hisobga  olish  lozimki,  bu  sabablar  takrorlanmagan  va  juda  qiyin 
sabablar (motivlashish) qoidasi mavjud. 
Freydning  sabablar  qoidasi  –  kishi  xulqi  aniq  psixologik  kuch  ta‟sirida,  o‟z 
xulqiga  har  doim  ham,  javob  bera  olmaydi,  bu  ta‟sir  sabab  qoidasiga  asos  qilib 
olingan.  Buni  shunday  tasavvur  qilish  mumkin  u  o‟zining  ichki  va  tashqi  xulqini 
rag‟batlantirganda  unga  javob  beruvchi  reakstiyasidan  bilish  mumkin.  Bu 
marketing  uchun  iste‟molchi  xohishiga  qarshi  aylanma  borish,  jamoa  tomonidan 
qaraganda bu ehtiyoj foydali. 
A.Maslau sabab qoidasi - kishining xohishi va ehtiyojlari har xil tengliklarga 
asoslangan. Iste‟molchilar oliy va past tabaqalardan kelib chiqqan holda hohishi va 
ehtiyojlarini qondiradilar.  
Birinchi  o‟rinda  iste‟molchi  o‟z  ehtiyojini  qondirishi  uchun  ovqatlanadi. 
Ehtiyoj qondirilgandan so‟ng kishi yana yangi ehtiyojlarini qondirish uchun o‟zida 
sabablarni  izlaydi.  Bu  qonunda  marketing  shunday  xulosa  chiqaradiki 
iste‟molchining  ehtiyojini  uning  mablag‟larga  bog‟liq.  Bundan  kelib  chiqadiki 
avvalgi  ehtiyojlar  qoniqtirilgandagina  yuqoridagi  ehtiyoj  qoniqtiriladi.  Bu 
bildiradiki,  elementlar  ehtiyojlar  qaratilgan  tovarlar  bo‟lgan  taqdirda  o‟z-o‟zini 
ifoda  qiladigan  tovarlar  bo‟ladi.  Lekin  aniq  ravishdagi  vaziyatni  hisobga  olish 
lozim.  Ko‟pincha  shunday  vaziyat  ham  bo‟ladiki,  moda  kishi  ehtiyojiga  to‟g‟ri 
kelavermaydi. Bu vaziyatda kishi talabidan ko‟ra moda ustun kelishi mumkin . 
Maslouning qoidasiga ko‟ra turistik xizmatning ko‟pgina turlari, kishi hurmat 
bilan muomala qilish va uni e‟tirof etish - bularning hammasi turistik xizmatlarni 
yaxshi  ko‟rsatishga  bog‟liq,  yana  turistlarning  talabi  bo‟yicha  ularning  talabini 
qondirishga harakat qilinadi. 
Shunday qilib turistlar o‟z sog‟liqlarni, va o‟z xavfsizliklar ta‟minlanganligini 
o‟zlari  his  qilishlari  shart  (terrorizm  xavfi,  jinoiy  javobgarlik,  sog‟liq).  Shu 
sababdan  turistik,  firmalar  shuni  nazarda  tutishi  lozimki,  turistlarning  shaxsiy 
xavfsizligining  saqlanishini,  sug‟urta  qilinishini  va  tibbiy  yordam  ko‟rsatilishini 

---

42 
 
kafolatlash  lozim.  Turist  mablag‟iga  qarab  ish  boshlashi  yoki    dam  olishi  uchun 
tashkillashtirilgan  safarga  boradi.  Mehmonxona  ishchilari  va  mahalliy  aholi 
tomonidan ularni hurmat qilish kafolatini berish ham shartdir. 
Agar  turist  o‟zini  qiyin  marshrutlarda  (yo‟nalish)  sinamoqchi  bo‟lsa  turistik 
firmalar  ularga  sharoit  yaratib  berishi  lozim.(Masalan  –  tog‟  suvlaridan  qayiqda 
tushish, qiyin tog‟ tizmalarida yurish). 
D.  Shvarstning  sabablar  qoidasi  rastional  va  emostional  sabablarni  ko‟rib 
chiqadi.  Shunday  turkumlash  asosda,  asosiy  rastional  sabablarini  turistlarda 
uyg‟otish yo‟llarini ishlab chiqadi.