O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi davlat universiteti

2. Marketing konseptsiyasi. 
 
 
Marketing  atamasi  asosida  inglizcha  “market”  (bozor)  so‟zi  yotadi.  Shu 
sababli  ko‟pincha  marketing  deganda  ishlab  chiqarishni  aniq  iste‟molchilarning 
ehtiyojlarini  qondirishga  yo‟naltirishni  talab  etuvchi  bozor  sharoitlarida  xo‟jalik 
yuritish, boshqarish falsafasi tushuniladi. 
 
Kengroq  qaralganda  marketing  yakka  shaxslar  va  guruhlar  mahsulot 
yaratgan  va  ularni  ayirboshlagan  holda  o‟zlariga  kerak  bo‟lgan  ne‟matlarga  ega 
bo‟lishadigan  ijtimoiy-boshqaruvchilik  jarayonidir.  Bu  jarayonning  asosida: 
“
zarurat”,  “ehtiyoj”,  “istak  (xohish)”,  “talab”,  “mahsulot”,  “ayirboshlash”, 
“savdo” 
va
 “bozor”
 kabi tushunchalar yotishadi. 
 
Zarurat
  –  anglashilgan  etishmovchilik,  uni  qisqartirib  bo‟lmaydi,  ya‟ni 
uning qondirilishi hayotni davom ettirish uchun zarur bo‟ladi. 
 
Ehtiyoj
  –  qondirilishi  lozim  bo‟lgan  qandaydir  zaruratdir.  Inson  o‟zining 
qandaydir  ehtiyojini  qondirish  imkoniyatiga  ega  bo‟lmasa,  u  yoki  bu  ehtiyojni 
qisqartiradi yoki boshqasi bilan almashtiradi. 
 
Istak(xohish) 
–  insonning  shaxsiyati  va  madaniy  darajasiga  mos  ravishda 
aniq  shaklga  kirgan  ehtiyojdir.  Masalan,  taom(emak)ga  bo‟lgan  zarurat  mevaga 

---

14 
 
bo‟lgan  ehtiyojga;  u  esa,  o‟z  navbatida  olma  sotib  olishga  bo‟lgan  xohishga 
aylanadi. 
 
Bu  erda  shuni  ta‟kidlab  o‟tish  joizki,  turli  mintaqa  va  mamlakatlarda 
umumiy  ehtiyojlar  madaniy,  tarixiy,  geografik  va  boshqa  omillar  ta‟sirida  turli-
tuman  istaklarga  bo‟linib  ketishadi.  Ovqatga  bo‟lgan  birgina  ehtiyojni  o‟zini  turli 
mamlakat  fuqarolari turlicha  oziq-ovqat mahsulotlarini iste‟mol etib  qondirishadi. 
Bir mamlakat ichida yashovchi odamlar ham ma‟lum bir ehtiyojni turlicha tovarlar 
xarid etgan holda qondirishadi. 
 
Talab  - 
to‟lov  qobiliyati  bilan  ta‟minlangan  istakdir.  Berilgan  resurs 
imkoniyatlaridan  kelib  chiqqan  holda  insonlar  o‟zlariga  eng  ko‟p  foyda  va 
qoniqish  keltiradigan  mahsulotlarni  xarid  etish  yo‟li  bilan  o‟z  istaklarini 
qondirishadi. 
 
Mahsulot
  -  bozorda  aniq  ehtiyojni  qondirish  maqsadida  foydalanish  uchun 
taklif  etilishi  mumkin  bo‟lgan  barcha  narsalar  (ne‟matlar)  hisoblanadi.  Mahsulot 
qandaydir  ehtiyojni  qondirishi  mumkin  bo‟lgan  barcha  ne‟matlar  (moddiy 
buyumlar,  xizmatlar,  insonlar,  tashkilotlar,  faoliyat  turlari,  g‟oyalar)dir.  Turizm 
marketingida tovar, mahsulot, xizmat kabi tushunchalarni sinonim sifatida qo‟llash 
maqsadga muvofiq bo‟ladi. 
 
Ayirboshlash
  –  kimdandir  o‟ziga  istalayotgan  mahsulotni  unga  buning 
o‟rniga boshqa  nimanidir taklif etib olish akti(jarayoni)dir. Ayirboshlash amalga 
oshishi uchun quyidagi shartlar bajarilishi kerak: 

 
unda kamida ikki tomon ishtirok etishi; 

 
har bir taraf boshqa taraf uchun qadrli sanalgan nimagadir ega bo‟lishi; 

 
har bir taraf  boshqasi bilan ayirboshlash istagiga ega bo‟lishi; 

 
har bir taraf ayirboshlashni amalga oshirish yoki oshirmaslik tanlovi erkinligiga 
ega bo‟lishi; 

 
har  bir  taraf  aloqaga  kirishish  va  mahsulotni  etkazib  berish  (xizmatni  amalga 
oshirish) imkoniyatiga ega bo‟lishi. 
Bu  shartlarning  bajarilishi    ayirboshlash  imkoniyatini  yaratadi,  biroq, 
ayirboshlashning haqiqatda amalga oshirilishi taraflarning bitimga kelishganligi va 
ularning bu ayirboshlashni amalga oshirishga tayyorliklariga bog‟liq bo‟ladi.