O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi davlat universiteti

21-rasm. Raqiblarni tahlil qilish elementlari 
 
Miqdorga  doir
  axborot  ob‟ektiv  hisoblanadi,  raqiblar  faoliyati  to‟g‟risidagi 
faktik ma‟lumotlarni aks ettiradi va quyidagi jihatlarni o‟z ichiga oladi: 

 
tashkiliy-huquqiy shaklni; 

 
xodimlar sonini; 

 
aktivlarni; 

 
mablag‟larning boshqa manbalarini; 

 
sotuvlar hajmlarini; 

 
bozor ulushini; 

 
rentabellikni; 

 
firma rahbarlarini; 

 
filiallar tarmog‟i mavjudligini va ularning katta-kichikligini; 

 
asosiy xizmatlar turlarining ro‟yxatini; 

 
boshqa  miqdoriy  ma‟lumotlar  (masalan,  xizmatlar  qiymati,  reklama 
harajatlari va h.k.)ni. 
 
9.3. Bozorning raqobat haritasini yaratish 
Raqiblarga  oid  marketing  tadqiqotlarining  yakunlovchi  bosqichi 
bozorning 
raqobat  haritasini  yaratishni
  nazarda  tutadi.  U  raqiblarni  ularning  bozordagi 
mavqeiga qarab tasniflashni o‟zida ifodalaydi. 
Bozorning  raqobat  haritasi  quyidagi  ikki  ko‟rsatkich  yordamida  yaratilishi 
mumkin: 

 
bozorning egallangan ulushi ko‟rsatkichlari yordamida; 

 
bozor ulushining dinamikasi ko‟rsatkichlari yordamida. 
Bozor  ulushining  taqsimlanishi  bozorda  turistik  korxonalarning  bir  qator 
standart mavqelarini ajratish imkonini beradi: 

 
bozor liderlari; 

 
raqobat borasidagi mavqei kuchli kuchli bo‟lgan korxonalar; 

---

106 
 

 
raqobat borasidagi mavqei kuchsiz kuchli bo‟lgan korxonalar; 

 
bozor autsayderlari. 
Bozor  ulushi  ko‟rsatkichi  qay  darajada  muhim  bo‟lmasin,  shuni  e‟tiborga 
olish  lozimki,  u  muayyan  davrda  berilgan  statik  bahoni  o‟zida  ifodalaydi. 
Bozordagi  vaziyat  ancha  qizg‟in  bo‟lgani  bois,  mazkur  ko‟rsatkichning  o‟zgarish 
tendenstiyalarini  va  u  bilan  bog‟liq  bo‟lgan  korxonaning  raqobat  borasidagi 
mavqei  o‟zgarishini  bilish  talab  etiladi.  Mazkur  tendenstiyalarni  bozor  ulushining 
o‟sish sur‟ati qiymati yordamida baholash mumkin.  
Raqobat  borasidagi  mavqening  o‟zgarish  darajasini  aniqlash  uchun 
korxonaning  bozordagi  ulushi  dinamikasi  bo‟yicha  uning  tipik  holatlarini  ajratish 
maqsadga muvofiqdir: 

 
raqobat borasidagi mavqei jadal sur‟atlarda yaxshilanayotgan korxonalar; 

 
raqobat borasidagi mavqei yaxshilanayotgan korxonalar; 

 
raqobat borasidagi mavqei yomonlashayotgan korxonalar; 

 
raqobat  borasidagi  mavqei  jadal  sur‟atlarda  yomonlashayotgan 
korxonalar. 
Bozorning  raqobat  haritasi  (9.2-rasm)  korxona  bozor  ulushining  hajmi  va 
dinamikasi  tasnifidan  kelib  chiqib  yaratiladi.  Bu  raqobatga  oid  ustunliklardan 
foydalanish darajasi va raqiblar tazyiqiga qarshi turish potenstial imkoniyati bilan 
ajralib  turuvchi  korxonalarning  16  namunaviy  holatini  ajratish  imkonini  beradi. 
Eng  kuchli  holatga  1-guruh  korxonalari  (raqobat  borasidagi  mavqei  jadal 
sur‟atlarda  yaxshilanayotgan  bozor  liderlari),  eng  kuchsiz  holatga  –  raqobat 
borasidagi  mavqei  jadal  sur‟atlarda  yomonlashayotgan  bozor  autsayderlari  (16-
guruh) ega bo‟ladi. 
Bozor ulushlari teng bo‟lganida korxonalarni darajalashtirish uchun ularning 
bozor  ulushlari  barqarorligi  ko‟rsatkichidan  foydalaniladi.  U  firma  xizmatlari 
mijozlar  e‟tiborini  qay  darajada  qozonganini  tavsiflaydi  va  doimiy  mijozlarga 
sotiladigan  xizmatlar  ulushi  sotuvlar  umumiy  hajmining  qancha  qismini  tashkil 
etishini  namoyish  qiladi.  Bozor  ulushining  barqarorligi  ko‟rsatkichdan  aniqlik 
kirituvchi  koeffistient  sifatida  foydalanish  har  bir  tasniflash  guruhi  doirasida 
korxonalarni taqsimlash imkonini beradi. 
6-jadval 
Bozor ulushi 
 
Bozor ulushining o‟sish 
sur‟atlari 
Bozor  
liderlari 
Raqobat  
borasidagi 
mavqei 
kuchli 
korxonalar 
Raqobat  
borasidagi 
mavqei 
kuchsiz 
korxonalar 
Bozor 
autsayder-
lari 
Raqobat  borasidagi mavqei 
jadal sur‟atlarda 
yaxshilanayotgan korxonalar 
 
 
1 
 
 
5 
 
 
9 
 
 
13 
Raqobat  borasidagi mavqei 
yaxshilanayotgan korxonalar 
 
2 
 
6 
 
10 
 
14 
Raqobat  borasidagi mavqei 
yomonlashayotgan 
 
3 
 
7 
 
11 
 
15 

---

107 
 
korxonalar 
Raqobat  borasidagi mavqei 
jadal sur‟atlarda 
yomonlashayotgan 
korxonalar 
 
 
4 
 
 
8 
 
 
12 
 
 
16 
 
Raqobatga  oid  maqomga  baho  berish  o‟zaro  bog‟langan  bir  qancha 
vazifalarni hal qilish, chunonchi: 

 
raqobat vaziyatining rivojlanish xususiyatlarini aniqlash; 

 
bozorda korxonalarning ustunlik darajasini aniqlash; 

 
eng yaqin raqiblarni aniqlash; 

 
korxonaning  bozor  ishtirokchilari  o‟rtasidagi  nisbiy  mavqeini  ajratish 
imkonini beradi. 
Bularning barchasi jamuljam holda korxonaning raqobatga oid maqomini va 
uning  bozor  muhiti  xususiyatlarini  hisobga  oluvchi  raqobatga  oid  ustunliklarga 
erishish  maqsadida  strategiyani  ishlab  chiqish  masalalariga  yanada  asosliroq 
yondashish uchun imkoniyat yaratadi.