O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Raqobat 
deganda 

---

103 
 
muayyan  sohada  ayni  bir  maqsadga  erishishdan  manfaatdor  bo‟lgan  yuridik  yoki 
jismoniy  shaxslar  (raqiblar)  o‟rtasidagi  bellashuv  tushuniladi.  Korxona  nuqtai 
nazaridan  bunday  maqsad  sifatida  iste‟molchining  e‟tiborini  qozonish  hisobiga 
daromadni mumkin qadar ko‟paytirish amal qiladi. 
Turizm  sohasida  raqobat  kurashining  kuchiga  ko‟p  sonli  omillar  ta‟sir 
ko‟rsatadi.  Biroq  bu  omillarning  ayrimlari  boshqalariga  qaraganda  ko‟proq 
takrorlanadi. Ularning eng muhimlarini ko‟rib chiqamiz. 
1.  Raqobatlashayotgan  firmalar  soni  ko‟payganida  va  ular  o‟z  hajmi  va 
imkoniyatlari  nuqtai  nazaridan  nisbatan  qiyosiy  tus  olganida  kurash  ayniqsa 
kuchayadi. Firmalar soni – muhim omil, chunki korxonalar sonining ko‟pligi yangi 
strategik  tashabbuslar  ilgari  surilishi  ehtimolini  oshiradi.  Bunda  muayyan 
firmalarning qolgan barcha firmalarga ta‟siri kamayadi. 
2.  Mahsulotga  bo‟lgan  talab  ancha  sust  o‟sayotgan  bo‟lsa,  raqobat  kurashi 
avj  oladi.  Jadal  sur‟atlarda  kengayib  borayotgan  bozorda  hammaga  joy  etarli 
ekanligi  raqobatni  susaytiradi.  To‟g‟ri,  rivojlanayotgan  bozor  bilan  hamqadam 
bo‟lish uchun firmalar odatda o‟zlarining bor moliyaviy va boshqaruv resurslarini 
ishga soladilar, raqiblarning mijozlarini o‟zi tomonga og‟dirishga kamroq e‟tiborni 
qaratadilar.  Bozorning  o‟sish  sur‟atlari  pasaysa,  korxonalar  bozor  ulushi  uchun 
kurashga  kirishadilar.  Bu  yangi  strategik  g‟oyalar,  manyovrlar  va  raqiblarning 
mijozlarini  o‟ziga  og‟dirishga  qaratilgan  chora-tadbirlar  paydo  bo‟lishini 
rag‟batlantiradi. 
3.  Turizm  bozorida  raqobatning  kuchayishi  turistik  xizmatlarga  bo‟lgan 
talabga  mavsumiy  o‟zgarishlar  ta‟sir  ko‟rsatishi  bilan  belgilanadi.  Shu  sababli 
firmalar  ko‟pincha  chegirmalar,  yon  berishlarni  qo‟llaydilar  va  sotuvlarni 
ko‟paytirishga qaratilgan boshqa taktik harakatlarni bajaradilar.  
4.  Firmalarning  turistik  mahsulotlari  lozim  darajada  tabaqalashtirilmagani 
ham  turizm  bozorida  raqobatni  kuchaytiradi.  Turistik  mahsulotni  tabaqalashtirish 
o‟z-o‟zicha raqobatni tiyib turuvchi omil hisoblanmaydi. Biroq u firmalarni turistik 
mahsulotlar  sifatini  oshirishning  yangi  yo‟llarini  topishga  majburlash  orqali 
raqobat kurashini jonlantirish (rang-baranglashtirish) imkoniyatiga ega.  
5.  Samarali  strategik  manyovrlardan olingan  foydaga  mos  ravishda  raqobat 
kuchayib boradi. Strategiyaning samaradorlik darajasi qancha katta bo‟lsa, boshqa 
firmalar  ham  ayni  shu  strategik  manyovrni  qo‟llashlari  ehtimoli  shuncha  kuchli 
bo‟ladi.  Bunda  raqiblarning  potenstial  imkoniyatlari  to‟g‟risida  ob‟ektiv 
ma‟lumotlarga ega bo‟lgan korxonalar qulayroq mavqeni qo‟lga kiritadilar, chunki 
raqiblarning  javob  reakstiyasi  mazmuni  va  tezligini  to‟g‟ri  baholay  oladilar. 
Bunday  bilimlar  va  ko‟nikmalar  strategik  tashabbuslardan  ko‟riladigan  potenstial 
nafni baholashda ustunlikka ega bo‟lish uchun imkoniyat yaratadi. 
6.  Tarmoqni  tark  etish  raqobatni  kuchaytirishdan  qimmatroq  bo‟lgan  holda 
raqobat kurashi  kuchayadi.  Bozordan  chiqish  uchun  to‟siqlar  qancha katta bo‟lsa, 
firmalarda bozorda qolish va o‟z imkoniyatlari doirasida raqobatlashishga moyillik 
(hatto bu oldingidan kamroq daromad keltirsa ham) shuncha kuchli bo‟ladi.  
7. Strategiyalar, kadrlar tarkibi, umumiy vazifalar, resurslar nuqtai nazaridan 
firmalar  o‟rtasidagi  farqlar  kuchayganda  ham  raqobat  keskin  va  oldindan  aytib 
bo‟lmaydigan  xususiyat  kasb  etadi.  Bunday  farqlar  ayrim  firmalar  bozorda 

---

104 
 
noaniqlikka  olib  keladigan  marketing  strategiyalarini  qabul  qilishlari  ehtimolini 
kuchaytiradi. Bularning barchasi pirovard natijada bozorda butunlay yangi vaziyat 
yuzaga kelishiga sabab bo‟ladi. 
Raqiblarning marketing tadqiqotlari tizimi turistik korxonaga: 

 
raqiblar  faoliyatini  bilgan  holda,  bozorda  muvaffaqiyatga  erishish 
imkoniyatlarini to‟laqonli baholash; 

 
ustuvor vazifalarni osonroq belgilash; 

 
raqiblarning harakatlariga tezroq javob berish; 

 
raqiblarning  kuchli  tomonlarini  neytrallashtirish  strategiyasini  ishlab 
chiqish; 

 
korxonaning raqobatbardoshlishi va samaradorligini oshirish; 

 
korxona xodimlarini raqiblar to‟g‟risida  axborot  bilan  ta‟minlash va  shu 
tariqa ularning faoliyatini rag‟batlantirish; 

 
xodimlarni  o‟qitib-o‟rgatish  va  ularning  malakasini  oshirish  tizimini 
takomillashtirish; 

 
korxonaning  bozordagi  pozistiyasini  yaxshiroq  himoya  qilish  va 
kengaytirish imkonini beradi. 
To‟g‟ridan-to‟g‟ri raqiblar
  –  bu  raqiblar  sifatida  o‟tmishda  amal  qilgan  va 
bugungi kunda ham amal qilayotgan korxonalar. 
Potenstial raqiblar
 orasida quyidagilar farqlanadi: 

 
taklif  qilinayotgan  xizmatlar  doirasini  kengaytirayotgan,  mijozlarning 
ehtiyojlarini  yaxshiroq  qondirish  va  natijada  to‟g‟ridan-to‟g‟ri raqiblarga  aylanish 
uchun mahsulot strategiyasini takomillashtirayotgan korxonalar; 

 
raqobat kurashiga kirishayotgan yangi firmalar. 
Strategik  guruhlar  g‟oyasi  raqobatni  tahlil  qilish  jarayonini  nazorat  ostiga 
olishga  ko‟maklashadi.  Turli  raqiblarga  nisbatan  turli  darajada  chuqur  tahlil 
qo‟llanilishi lozim. Firma faoliyatiga jiddiy ta‟sir ko‟rsatayotgan yoki bunday ta‟sir 
ko‟rsatishi  mumkin  bo‟lgan  raqiblar  ayniqsa  sinchiklab  o‟rganiladi.  Biroq, 
yuqorida  aytib  o‟tilganidek,  potenstial  “yangi”  raqiblar  bozorda  to‟g‟ridan-to‟g‟ri 
raqiblarga qaraganda kamroq tahdid soladi.