Oʼzbekiston respublikаsi oliy vа oʼrtа mаxsus tа’lim vаzirligi p. M. Matyaqubova, sh. M. Mаshаripov, X. sh. Jabborov “fan va texnikada o’lchashlar noaniqligi”

IV – BOB. OʼLCHАSHLАR NOАNIQLIGINING MАNBАLАRI, ULАRNI TАЪSIRINI BOSHQАRISH VА HISOBGА OLISH
4.1. Noaniqlik manbalari va ularning tasnifi
Аmaliyotda oʼlchashlarda noaniqlikniing koʼplab mumkin boʼlgan manbalari mavjud boʼlishi sababli, uni baholash faqatgina matematik ish boʼlib hisoblanmaydi, balki oʼlchanadigan kattalikning tabiatini va oʼlchash jarayonini atroflicha oʼrganishni talab qiladi. Oxir-oqibatda oʼlchash natijasining noaniqligini baholashning sifati unga qiymat berishda qatnashadigan shaxslarning tushunchasi, tanqidiy baholashi va vijdoniga bogʼliq boʼladi.
Noaniqlikni tashkil qiluvchilarning turlari ularning vujudga kelish manbalari boʼyicha oʼlchanadigan kattalikning noaniqliklari va oʼlchash eksperimentining noaniqliklariga boʼlinadi.
Oʼlchanadigan kattalikning noaniqliklari avval-boshdan, eksperimentni oʼtkazishgacha mavjud boʼladi. Ularning qiymatlari eksperimentni oʼtkazish uslubiyati, oʼlchaydigan apparaturaning sifati yoki operatorning malakasiga bogʼliq boʼlmaydi. Oʼlchanadigan kattalikning noaniqliklari quyidagi omillar bilan shartlanadi.
Odamning oʼlchash obʼekti toʼgʼrisidagi tasavvuri uning ongida parametrlar jamlanmasi bilan tasvirlanadigan qandaydir bir modelь koʼrinishida aks etadi. Modellar boʼyicha aniqlanadigan oʼlchanadigan kattaliklar real obʼektlarning xususiyatlaridan farq qiladi, chunki modelь hech qachon originalning absolyut nusxasi boʼla olmaydi. Bu farqlar modelning oʼlchanadigan kattalikka mos emasligi bilan shartlanadigan noaniqlik bilan ifodalanadi.
Quyida oʼlchashlar noaniqligining manbalari va ularning klassifikatsiyasi keltirilgan (4.1.1 -rasm).

OʼLCHАSHLАR NOАNIQLIGI MАNBАLАRI

Oʼlchanayotgan kattalikning matematik modellashtirishdagi noaniqlik

Oʼlchash aniqligiga boʼlgan tabiiy (printsipial va amaliy ) cheklovlar

Oʼlchash noaniqligi manbalarini tasniflash va uning roʼyxatini shakllantirish noaniqligi

Personalning noaniqligi

Oʼlchash sharoitlarining noaniqliklari

Mahsulot sinovida oʼlchanadigan mahsulot namunasini olish noaniqligi

Qurilmaviy noaniqliklar va ularni taʼsirini miqdoriy baholash

Oʼlchash natijasiga taʼsir qiluvchi uslubiy noaniqliklar