Oʼzbekiston respublikаsi oliy vа oʼrtа mаxsus tа’lim vаzirligi p. M. Matyaqubova, sh. M. Mаshаripov, X. sh. Jabborov “fan va texnikada o’lchashlar noaniqligi”

3.6.3.1 – rasm. Normal taqsimot qonunida 1σ, 2σ va 3σ ishonchlilik chegaralari
Rasmdan koʼrinib turibdiki, tasodifiy kattalik ning intervalga tushish ehtimoli 68 % ni tashkil qiladi. Bu shuni anglatadiki, oʼlchashlar soni yetarli darajada koʼp boʼlganida tajriba maʼlumotlarining uchdan ikki qismi ushbu oraliqda joylashadi.
Tasodifiy kattalik ning intervalga tushish ehtimoli 95 % ni tashkil qiladi. Boshqacha aytganda, taxminan 5 % oʼlchash natijalari ushbu oraliqda joylashmaydi.
Tasodifiy kattalik ning intervalga tushish ehtimoli 99,7 % ni tashkil qiladi. Yaʼni, taxminan 0,3 % oʼlchash natijalarigina chin qiymatdan ga farq qilishi mumkin . Metrologik amaliyot uchun 99,7 % ishonchlilik juda puxta va ilmiy asoslangan boʼlib, tajriba maʼlumotlarini normalligini va aniqligini baholashda keng qoʼllaniladi.
Misol 1
Detallarni oʼlchamini aniqlayotgan stanokchi ularning uzunligi 0,5 ehtimollik bilan 10,07 mm dan 10,15 mm gacha oraliqda joylashishini baholaydi. Standart noaniqlikni aniqlang.
Hisoblash
Shunday qilib, detalning uzunligi 0,5 ehtimollik bilan l = (10,11±0,04) mm intervalda boʼlishi mumkinligini tasdiqlaydi.
Modomiki ± 0,04 mm 50 foiz ishonchlilik darajasi bilan aniqlangan interval boʼlsa, u holda k=0,674 ga teng.
Standart noaniqlik quyidagicha aniqlanadi

(3.6.3.1)

Javob: Standart noaniqlik ga teng.
Misol 2
Kalibrlash toʼgʼrisidagi guvohnomada 10 Ω nominal qiymatli R_э etalon rezistori qarshiligi 23 °С da 10,000742 Ω ± 129 мкΩ ga teng va bu yerda taʼkidlanganki, olingan 129 mkΩ noaniqlik 99 foizli ishonchlilik darajasi ega boʼlgan oraliqda aniqlangan.Standart noaniqlikni aniqlang.
Hisoblash
99 % ishonchlilik darajasida k=2,58 ga tengdir. Yuqoridagi formulaga asosan standart noaniqlikni aniqlaymiz

мкΩ

(3.6.3.1)

Javob: Rezistor qarshiligi standart noaniqligi U(R)=50 мкΩ.
Misol 3
Tarozining hujjatlarida yoʼl qoʼyiladigan xatolik chegarasi 95 % ishonchlilik darajasi bilan ekanligi koʼrsatilgan. Tarozining standart noaniqligini koʼrsating.
Hisoblash
Аlohida qayd qilish lozimki, ishlab chiqaruvchilar tomonidan oʼlchash vositalari, sinov uskunalari va boshqa qurilmalarning metrologik xossalari, jumladan yoʼl qoʼyiladigan xatolik chegarasi asosan ishonch darajasi koʼrsatilmagan holda beriladi. Xatolik chegarasini ishonchlilik darajasini koʼrsatgan hholda berilishi asosan akkreditlangan metrologiya laboratoriyalarining kalibrlash sertifikatlari va bayonnomalarida beriladi.
95 % ishonchlilik darajasida k=1,96 ga tengdir. Yuqoridagi formulaga asosan standart noaniqlikni aniqlaymiz

(3.6.3.2)