O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti

Adolf Disterverg (1790–1866) pedagoglik sohasida samarali ish olib borish bilan bir vaqtda matematika, nemis tili, geografiya, matematik geografiya, astronomiyaga doir yigirmadan ortiq darslik va o‘quv qo‘llanmalar nashr qilingan. Bu darsliklar va o‘quv qo‘llanmalari Germaniyada va boshqa ko‘pgina mamlakatlarda katta shuhrat qozondi. U “Nemis muallimlarining muallimi” degan faxrli unvonga sazovor bo‘ldi. Disterverg takomillashib boruvchi ta’lim didaktikasini yaratdi. Didaktikaning asosiy talablarini ta’limning 33 qonun va qoidasi tariqasida bayon qilib berdi. U taklif qilgan ko‘rsatmali ta’lim “yaqindan uzoqqa”, “oddiydan murakkablikka”, “ma’lumdan noma’lumga” o‘tish kerak, degan qoidalar bilan bog‘liq ta’limdir.

G‘arbiy Yevropada Yan Amos Komenskiy, Iogann Genrix Pestalotssi, Robert Ouen, Iogann Gerbart, Adolf Distverg, Konstantin Dmitriyevich Ushinskiy, Lev Nikolayevich Tolstoy, Anton Semyonovich Makarenko, Vasiliy Aleksandrovich Suxomlinskiylarning ta’lim-tarbiyaning roliga bergan baholari katta ahamiyatga egadir. Rossiyaga ham XIX asr boshlarida “Uyg‘onish” davri yetib kelib, bir necha ko‘zga ko‘ringan pedagog olimlar yetishib chiqqan.

“Takrorlash – odatlarni mustahkamlash uchun, har bir narsaning xotirada mustahkam saqlanib qolishi uchun ham umumiy qonundir”.

K. D. Ushinskiy

Shulardan biri mashhur rus pedagog olimi Konstantin Dmitriyevich Ushinskiy (1824 – 1870) “Inson tarbiya predmeti sifatida” nomli asarida ifodalangan didaktik qarashlarida u o‘z vataniga va xalqiga xizmat qilishni pedagogik faoliyatning asosiy burchi deb hisobladi.

U rus pedagogikasining o‘ziga xosligini, milliy xususiyatlarini himoya qildi, shuningdek, tarbiya xalqchil bo‘lishi lozim, deb hisobladi. Ushinskiy “Kameral fanlarni o‘qitish haqida” asarida oliy o‘quv yurtlaridagi mavjud o‘qitish tizimiga nisbatan tanqidiy ko‘z bilan qaradi. Hukumat tomonidan erkinlik berilishini talab etdi. O‘qitish tizimini yaxshilashga oid yirik uslubiy muammolarni o‘rtaga qo‘yib, ularni qanday hal etish yo‘llarini ko‘rsatib berdi.

Abdulla Avloniy (1879 – 1934) o‘zining “Turkiy guliston yoxud axloq” asarida aql, ilm, fikr, dars, axloq haqidagi didaktik qarashlarini ham bayon etdi.

Avloniyning ta’kidlashicha, “Insonni” kamolga yetkazishda bosh omil bo‘lgan aql ilm va tajriba tufayli rivojlanadi. Ilm olish riyozat chekishni, sa’y – harakatni talab etadi. Har bir kishi biror ilm, hunarni egallar ekan, uni hayotda qo‘llay bilishi darkor. Shundagina ilm, hunarning jamiyatga foydasi tegadi. Fikr tarbiyasi eng zarur, ko‘p zamonlardan beri taqdirlab kelingan muallimlarning diqqatlariga suyangan muqaddas bir vazifadir.