Ta’lim qonuniyatlari quyidagilardan iborat:
1) ta’lim omillari, shart-sharoitlari va natijalari o‘rtasida o‘zaro aloqadorlikning mavjudligi;
2) ta’lim jarayonining ijtimoiy omillar va jamiyat ehtiyojlari bilan bog‘liqligi;
3) ta’lim, rivojlanish va tarbiyaning o‘zaro birligi;
4) har qanday ta’lim jarayonida o‘qituvchi, o‘quvchi va o‘rganilayotgan obyektlar o‘rtasidagi o‘zaro ta’sirning talab etilishi;
5) ta’lim jarayoni samaradorligining o‘quvchilar tomonidan ko‘rsatiladigan o‘quv faolligi asosida ta’minlanishi;
6) malakalarning muayyan operatsiya va harakatlarning muntazam, ko‘p bora takrorlanishi natijasida hosil bo‘lishi;
7) o‘zlashtirishning puxtaligi takrorlashning izchilligiga bog‘liq ekanligi; 8) o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan murakkab faoliyat usullarining o‘qituvchi tomonidan ularga eng oddiy faoliyat usullarini muvaffaqiyatli o‘zlashtirilishi natijasi ekanligi.
Ta’lim qonuniyatlari asosida unga qo‘yiladigan talablar – ta’lim tamoyillari aniqlanadi. Pedagogik amaliyotlarda ba’zan “o‘qitish prinsiplari” atamasi ham ishlatiladi. Lekin ta’lim tamoyillari (prinsiplari) ta’lim jarayonining ikkala subyekti o‘qituvchi va o‘quvchi-talabaga ham daxldor. Shuning uchun taniqli didaktik olimlar O.Roziqov, A.Zunnunov, U.Mahkamov ularni ta’lim prinsiplari deb atashni ma’qul ko‘radilar. Chunki ta’limni tashkil etish, boshqarish va nazorat qilishda o‘qituvchi va o‘quvchi-talaba faoliyatiga qo‘yiladigan talablar, qoidalar, ta’lim prinsiplari deb ataladi. Prinsiplar umumdidaktik kategoriya bo‘lib, ular ta’limning barcha turlari, darajalari, subyektlari, o‘quv-tarbiya jarayonining hamma komponentlariga daxldor umumiy qoidalardir. Prinsiplar va ta’lim qonuniyatlari uzviylikda mavjuddir. Qonuniyatlar prinsiplarning ayrim tomonlarini yoritadi. Prinsip umummilliy xususiyatiga ega bo‘lib, ta’limda barcha o‘quv fanlarini o‘qitish bosqichlarida qo‘llanadi41.
Ta’lim tamoyillari – o‘qitish asosida yotadigan, ta’lim va uni tashkil etish jarayonini tashkil etish mazmuni, shakl, metod va vositalarini tanlanishini belgilaydigan boshlang‘ich asoslardir.
Ta’lim jarayonida quyidagi tamoyillar ustuvor xarakter kasb etadi: ijtimoiy – g‘oyaviylik; onglilik va faollik; ilmiylik va tushunarlilik; ko‘rgazmalilik; mustahkamlik; tarbiyalovchi xarakterga egalik; fundamentallik va amaliy yo‘nalganlik (ta’limning hayot bilan, nazariyaning amaliyot bilan bog‘liqligi); tabiat bilan uyg‘unlik; madaniy taraqqiyot bilan uyg‘unlik; ta’limning o‘quvchilar yoshi va individual xususiyatlariga mos kelishi; insonparvarlik; oqilona talabchanlik bilan bola shaxsini hurmat qilishning muvofiqliligi; pedagogik hamkorlik.
Do'stlaringiz bilan baham: |