Turkistonning Buxoro, Samarqand kabi yirik shaharlarida oʻtgan asrning yigirmanchi
yillarigacha koʻplab mohir va talantli zargarlar ish yuritgan. Ular yasagan taqinchoqlar
Zargarlar barcha davrlarda jamiyatning alohida eʼtiborida boʻlgan. “Uygʻonish davrida
(XV-XVI asrlarda) zargarlik sanʼatining nufuzi baland boʻlganini shundan ham bilish
mumkinki, oʻsha zamonning eng atoqli allomalari, musavvirlari va meʼmorlari Verokkio,
Golbeyn, Dyurer kabi zargarlar ustaxonalaridan chiqqan…” (“Xudojestvennoye lite iz
Rossiya haqida gap ketganida manbaalarga murojaat qilamiz. “Dastlabki yillarda bunday
hashamatli buyumlarni Parij yetkazib bergan, sababi Rossiya oʻarbiy Yevropa bilan
oʻzaro savdo-sotiqni keng yoʻlga qoʻya boshlagan, soʻng zargarlar kirib kelgan… Pyotr I
zamonida esa amaliy sanʼatning gurkirab rivojlanishi uchun faqat tamal toshi qoʻyilgan.
31
Harbiy va qurilish ishlari ehtiyojlariga gʻoyat katta hajmda mablagʻ sarflangani sababli,
shuningdek, oʻzining oltin va kumush konlari boʻlmaganidan bu sanʼatning rivoji toʻxtab
qolgan.
60-yillardan keyin SSSRda oltin qazib olish koʻpayishi bilan birga zargarlik buyumlarini
ishlab chiqarish hajmi ham oshgan. Moskva, Leningrad, Kiyev, Boku, Yerevan, Tbilisi,
Lvov, Tallin, Riga va Sverdlovsk kabi shaharlarning zargarlari kumush va oltin
buyumlarni yasashda yuksak mahorat koʻrsatgan”. (Oʻsha kitob, 35-bet).
Zargarlik buyumlari bilan qadimdan dong taratgan Toshkent, Samarqand va Buxoro kabi
shaharlar joylashgan Oʻzbekiston qani? Bu roʻyxatga kiritilmagan. Kira olmas ham edi.
Chunki, kimki bunday hunar bilan shugʻullangan boʻlsa, ayniqsa, oʻz sulolasiga ega
zargarlar, Sovet hokimiyatining dastlabki yillaridayoq qatagʻon qilingan, boshqacha
aytganda, oʻz kasbining ustasi boʻlgan mohir zargarlar jismonan yoʻq qilingan.
O. A. Suxarevaning “Buxara XIX–nachalo XX veka” kitobida qayd etilganidek,
“zargarlar va misgar ustalar yuksak madaniyat sohiblari boʻlgan. Ular anʼanaviy
uslublardan ijodiy foydalangan holda uzoq va mashaqqatli izlanishlari samarasida
oʻzlarining yangi va oʻziga xos shakllari va gullarini yaratgan”. Kitobda “ajdodlari zargar
oʻtgan Qosimjon Miroqov hamda XIX asrning ikkinchi yarmida yashagan buyuk zargar
Usto Aʼlo” haqida maʼlumotlar keltirilgan. Ayni paytda alohida taʼkidlanadiki, “ular oʻz
davrining taniqli ijodkori boʻlgan va xalqining maʼnaviy mulkini, madaniyatini,
anʼanalarini boyitishga katta hissa qoʻshgan”.
Oʻlkamiz zargarlari haqida gap ketganda, yana bir muhim voqea esga tushadi. 1972 yili
Surxondaryodagi Dalvarzintepa shahristonida umumiy hajmi 36 kilogrammdan ortiq turli
bezaklar, taqinchoqlar, oltinlar shodasi va boshqa zeb-ziynat buyumlari (jami 115 dona)
topilgani dunyoda katta shov-shuv boʻlgan edi. Tarixchi va qadimshunoslarning
taʼkidlashicha, “Dalvarzintepa xazinasining eng qimmatli jihati, uning antik dunyo
sanʼati qatorida tutgan muhim oʻrnidir. Zero, milodiy asr boshlarida Kushon, Xorazm,
Sugʻd kabi qudratli davlatlar, saltanatlar oʻtganki, ular oʻsha davrlarda gullab-yashnagan
yirik shaharlari, mahobatli qasrlari, saroylari bilan olamga dong taratgan. Shu bois,
bugungi Oʻzbekiston hududidan oʻtgan Buyuk ipak yoʻlida joylashgan Samarqand,
Buxoro, Xiva, Toshkent, Shahrisabz, Termiz, Qoʻqon singari qadimiy kentlarda
zargarlik, haykaltaroshlik, kulolchilik va hunarmandchilikning boshqa turlari qadimdan
gurkirab rivojlangani yana bir bor ayon boʻladi”. (S. Tursunov, T. Pardayev va boshqalar,
“Surxon vohasi moddiy madaniyati tarixi”, Toshkent-2013,112-bet).
32
Boshqa mintaqalardagi kabi Turkistonda ham zargarlarga juda jiddiy munosabatda
boʻlingan. Ayni paytda, usta-hunarmandlar oʻz nomini asrab-avaylagan. Bilganki,
qalloblik qilsa, holiga voy: “Firibgardan zargar chiqsa, oltinni ham zang bosadi”.
Turli arxivlarning hujjatlarida oʻtgan asrning 20-yillaridan keyin qatagʻon qilingan
zargarlar haqida ayrim materiallar uchraydi. Saqlanib qolingan materiallarni oʻrganish
ishlari tashkil etilsa va Turkistonning xalq ustalari – mohir zargarlarining pok nomlari
tiklansa, adolatdan boʻlar edi.
60-yillargacha Buxoroda odamlar bu mavzuda gapirishga ham qoʻrqar edi. Aholisi
kambagʻal-qashshoq shaharda zargar ne qilsin! Zeb-ziynat, hasham haqida gap boʻlishi
mumkinmi?
Do'stlaringiz bilan baham: 
