O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi b. M. Tojiboyеv

Quloqqa solingan enning shartli belgilari
T/p
En solish joyi
Shartli raqamlar
o‘ng 
qulog‘ida
chap 
qulog‘ida
1 Quloq suprasining ustki tomon 
qirrasi
1
10
2 Quloq suprasining pastki qirrasi
3
30
3 Quloq uchi
100
200
4 Quloq suprasining o‘rta qismida 
dumaloq teshik qilib solingan en
400
800
5 Quloq suprasining chekkasidan 
dumaloq teshik qilib solingan en
1000
2000

---

210
Chorva  mollarni  qanday  usul  bilan  tamg‘alanmasin, 
albatta,  quloqlarning  ma’lum  qismlari  yaralanadi,  qon 
chiqadi.  Shu  sababli  en  solingan  joylariga  yod  yoki  shu 
kabi  biron  хil  qon  to‘хtatgich  dori-darmonlardan  surk-
ab  qo‘yish  maqsadga  muvofiq  bo‘ladi.  Aks  holda  en 
tushi rilgan  qismi  yaralanishi,  zararli  mikroblar  ta’sirida 
zo‘riqishi mumkin.
Buzoqlarning  o‘sishi  va  rivojlanishini  hisobot  qi lish 
uchun  ularni  har  oyda  tarozida  tortib  boriladi  va  tirik 
vaznining  o‘zgarishiga  qarab,  ularning  nazorat  davridagi 
mutlaq  (absolut)  o‘sishi,  o‘rtacha  bir  kunlik  o‘sishi  va 
o‘sish  jadalligi  aniqlanadi.  Buzoqning  nazorat  davridagi 
absolut  o‘sish  vaznini  aniqlash  uchun  uning  keyingi  tor-
tishdagi tirik vaznidan ilgari tortishdagi vazni olib tashla-
nadi.  Qolgan  raqam  buzoqning  nazorat  davridagi  mutlaq 
o‘sishini  ko‘rsatadi.  Hisobot  quyidagi  formula  bo‘yicha 
o‘tkazilishi kerak:
A
o‘
=
W
k
-
W
o
,
bunda:  A
o‘
 – absolut o‘sish (kg);
 
W
k
  –  buzoqning  keyingi  tortishdagi  tirik  vazni 
(kg);
 
W
o
  –  buzoqning  oldingi  tortishdagi  tirik  vazni 
(kg).
Absolut  o‘sish  vaznining  ko‘rsatkichlariga  asoslanib, 
buzoqning kunlik o‘rtacha o‘sishi ham aniqlanadi. Bu ning 
uchun  nazorat  davridagi  absolut  vazni  nazorat  davridagi 
kunlar  soniga  (t)  bo‘linadi.  Olingan  raqam  buzoqning 
o‘rtacha kunlik o‘sishini ko‘rsatadi.
Hisobot quyidagi formula bo‘yicha olib boriladi:
 O‘
r
=
W W
t
k
o
-
,

---

211
bunda:  O‘
r
 – kunlik o‘rtacha o‘sish, kg/kun;
 
t – nazorat davridagi kunlar soni.
Ayrim  holda  buzoqning  o‘sish  va  rivojlanishi  foiz  bi-
lan ham ifodalanadi. Bu uning o‘sish jadalligini bildiradi.
O‘sish  jadalligini  yoki  quvvatini  aniqlash  uchun  bu-
zoqning  keyingi  tortishdagi  tirik  vaznidan  oldingi  tor-
tishdagi vazni ayiriladi. Qolgan raqam tug‘ilgan paytdagi 
vazniga bo‘linib, 100 ga ko‘paytiriladi.
Hisobot quyidagi formula bo‘yicha olib boriladi:
J
q
=
W W
T
k
o
o
100;
−
⋅
bunda:  J
q
 – o‘sish jadalligi (foiz hisobida);
 
W
k
 – oхirgi tortishdagi tirik vazni, kg;
 
W
o
  –  oldingi  tortilgandagi  og‘irlik  ko‘rsatkichi, 
kg;
 
T
o
 – tug‘ilgandagi og‘irligi, kg.
Hisobot  bo‘yicha  olingan  raqamlar  ilgaridan  mo‘ljal-
langan  ko‘rsatkichlarga  to‘g‘ri  kelmay  qolsa,  buzoqlarni 
asrash  sharoitlarini,  oziq  me’yorlarini  yoki  ratsiondagi 
oziqlarning  tarkibini  talabga  mos  ravishda  o‘zgartirib, 
mol  jussasining  o‘sishini  maqsadga  muvofiq  yo‘nalishga 
qaratish  mumkin.  Bundan  tashqari,  yosh  mollarning 
o‘sishini hisobot qilish, ularni boqadigan ishchilarga (bu-
zoqlar  yoki  cho‘chqa  bolalarini  boquvchi,  so‘qim  qilib 
boqishga qo‘yilgan mol va cho‘chqalarni boquvchilar) ish 
haqi  to‘lash  va  ularning  moddiy  manfaatdorligini  oshi-
rishga imkon beradi.
Ma’lumki,  hozir  chorvachilik  tarmoqlari  jadallashti-
rilib,  sanoat  negizida  ishlashga  o‘tkazilmoqda.  Bu ning 
uchun  respublikamizda  yirik  chorvachilik  komp lekslari 
tashkil  etilgan.  Undagi  teхnologik  jarayonlar  meхani-

---

212
zatsiyalashgan  va  avtomatlashtirilgan  uskunalar ning  ish-
chi qismlari tomonidan bajariladi. Bu хo‘jaliklardagi ko‘p 
sonli molni ilgaridan qo‘llanib kelinayotgan enlash tartibi 
bo‘yicha  raqamlash  hisobot  ishlarini  olib  borishda  ancha 
murakkablik  tug‘diradi.  Shuni  hisobga  olib,  kompleks-
lardagi  mollarni  enlash  uchun  yangi,  sodda  usul  tavsiya 
etilgan.
15-jadval