|
Qon aylanish sistemasi. Qon aylanish sistemasi ikkita- katta va kichik qon aylanish doirasiga bo’linadi. Tomirlar sistemasiningbir qismi, yani o’ng qorinchadan o’pka arteriyasining chiqish joyidan to o’pka venasining chap bo’lmachaga quyish joyigacha bo’lgan qismi kichik qon aylanish doirasi deyiladi. Tomirlar sistemasining qolgan qismi, ya’ni aorta va uning tarmoqlaridan tortib to ustki va kovak venalarigacha bo’lgan qismi katta qon aylanish doirasi deb ataladi. Tomirlar sistemasi bo’ylab qon bir qancha omillar tufayli, birinchi galda yurakning bir tekis va davriy suratda qisqarib borishi tufatli harakatlanib turadi. Yurakni qisqarishga majbur etadigan impulslar o’ng bo’lmachada ustki kovak venaning og’izi yaqinida joylashgan sinus tugunida vujudga keladi. Sinus tugunidan impuls bo’lmachalar orasidagi to’siqda joylashgan bo’lmacha – qorincha tuguncha tarqaladi. Yurakning qisqarishi sistola, bo’shashish esa diastola deb ataladi. Sistola diastolaga qaraganda ancha qisqa davom etadi. Diastolaning muddati yurak qisqarishlari tezligiga qarab o’zgarib boradi. Normada yurak minutiga 60-80 marta qisqarib turadi. Yurak o’zining qisqarishi uchun impul’slarini o’zi ishlab chiqarib boradi, ya’ni u avtomatizm xususiyatiga egadir. U har safar qisqarganda normada 50-70 ml qonni otib chiqaradi, bu sistolik hajmni tashkil etadi. Yurakning minutlik hajmi 1 minut davomida yurak otib chiqaradigan qon miqdori hisoblanadi. Odam tinch turganida u 3,5 – 5 l tashkil etadi. Sistola payitida yelka arteriyasidagi qon bosimi sog’lom odamda tahminan 17,5 – 18,5 kPa (simop ustuni hisobida 110-140 mm )ni tashkil etadi. Diastola mahalida bu bosim pasayib 9,33-10,7 kPa (simob ustuni hisobidan 70-80 mm)ga tushadi. Qonning hammasi tomirlar o’zanidan aylanib yurmaydi. Sog’lim odam organizmidagi 5-6 l qonning 1/3 qismi asosiy qon depolari- jigar, taloq, muskullar va terida aniqlanadi.
YURAK QON – TOMIR SISTEMASI KASALLIKLARINING ASOSIY SIMPTOMLARI.
Qon aylanish sistemasi kasalliklarining o’ziga xos klinik belgilari: yurak o’ynashi, uning to’htab – to’htab urishi (aritmiya), yurak sohasida og’riq, hansirash, nafas qisishi (bo’g’ilish ), shish, sianoz va boshqalar.
Y U R A K O’ Y N A SH I - sog’lom odam tinch holatda va sezilarli fizik kuchlanishda ham yurak urishini sezmaydi, faqatgina fizik zo’riqishda (masalan, zo’r berib yuqurgandan so’ng) yurak urishi tezlashishi bilan uning qattiq urayotgani seziladi, tana haroratining yuqori darajalarga ko’tarilishida ham yurak o’ynashi seziladi. Yurak kasalliklari bilan og’rigan bemorlarda yurak o’ynashi sezilarsiz fizik kuchlanishda, hattoki tinch turganda ham aniqlanadi. Ozgina hayajonlanish, ovqatdan so’ng ham yurak o’ynashi sezilishi mumkin. Normada yurak minutiga 60-80 marotaba uradi. Yurak kasalliklarida yurak o’ynashining kelib chiqish sababi – bu yurak qisqaruvchanlik funksiyasining pasayishidir, bunda yurak qisqargan vaqtda aortaga yetarli miqdordagi qonni haydab chiqara olmay qoladi, shuning evaziga a’zo va to’qimalarni yetarli miqdorda qon bilan ta’minlash uchun yurak “majburan” tez qisqara boshlaydi (kompensator holat). Yurak urishining tezlashishi – tahikardiya deyiladi.
Y U R A K R I T M I N I N G B U Z I L I SH I – aritmiya deganda, yurakning to’htab- to’htab, huddi hayolda yurak muzlab, to’htab qolganday, qisqa kuchli urishi tushuniladi. Yurakning to’htab – to’htab urishi bir marotaba yoki davomli bo’lishi mumkin. Bu holatga yurak qisqarishining buzilishi sabab bo’ladi.
Y U R A K S O H A S I D A G I O G’ R I Q - yurak kasalliklarining muhim simptomidir. Qisib turadigan og’riqlar, ko’pincha yurak muskulini oziqlantirib turadigan toj tomirlar orqali yurakning qon bilan ta’minlanmasligi (miokard ishemiyasi) natijasida kelib chiqadi. Og’riq qisqa vaqtli (3-5 minutgacha), hurujsimon bo’lib, ko’pincha fizik kuchlanish vaqtida (yurganda, yuqoriga zinadan ko’tarilganda), ko’chadagi havo harorati past bo’lgan vaqtda birdaniga ko’chaga chiqqanda seziladi. Og’riq ko’pincha to’sh sohasida (kamdan – kam yurak sohasida) bo’lib, ba’zan harakatni to’htatganda yoki nitroglitserin qabul qilganda o’tadi.
H A N S I R A SH - yurak kasalliklarida ko’p uchraydigan belgilar yurak qisqaruvchanlik funksiyasining pasayishi natijasida kelib chiqadi va buning evaziga kichik qopn aylanishi doirasida qon dimlanadi, hansirash- yurak yetishmovchiligining birinchi belgilaridan hisoblanadi. Yurak muskullarining sezilarsiz bo’shashi natijasida fizik kuchlanishlarda hansirash seziladi.
Yurak muskullarining to’satdan bo’shashishi sababli, to’satdan hansirash kelib chiqadi (huddi nafas qisish hurujiday), bu holat yurak astmasi huruji deb ataladi. Agar hurujda shoshilinch yordam ko’rsatilmasa (yetarliu dori moddalari bilan), o’pka shishuvi kelib chiqadi, bunda hurujga qon aralash ko’pikli balg’amli yo’tal qo’shiladi. Bu holat ancha og’ir bo’lib, ba’zan bemor o’lib qolishi mumkin.
SH I SH - yurak yetishmovchiligining harakterli belgisidir, aniqrog’I uning qorincha yetishmovchiligi. O’ng qorincha muskullari qisqaruvchanlik funksiyasining pasayishi evaziga katta qon aylanish doirasida qon dimlanadi, tomirlar devorining buzilishi natijasida suyuqlik sizib chiqadi va shish paydo bo’ladi.
Yurak kasalliklarida shish asosan pastdan boshlanadi (oyoqlardan), bemor yotgan paytda shish bel va dumg’aza sohasida aniqlanadi.
S I A N O Z - lablar, burun uchi, barmoqlar, tirnoqlar ko’karadi va yurak yetishmovchilik belgilaridan biri bo’lib, shshdan oldin kelib chiqadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
