O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim vazirligi Olmazor tibbiyot kolledji

Yaraning teshilishi (perforatsiya) va pepetratsiyasi (qo’shni organlarga kirib borishi) og’ir asoratlardir, chunki perforatsiya o’tkir peritonit paydo bo’lishi bilan birga davom etib boradi. Penetratsiya uncha o’tkir o’tmaydi. Yara birdan yorilib ketganida to’satdan juda qattiq og’riq paydo bo’ladi. Avvaliga og’riqlar tosh osti soxasida seziladi keyin esa butun qoringa tarqaladi. Perkussiya qilib ko’rilganida o’ng qovurg’alar ostidan jigardan chiqadigan bo’g’iq ovoz topilmaydi. Dastlabki 2-3 soatda qorin palpatsiya qilinganida qorinninng juda bezillab turganligi va muskullarining huddi taxtadek tarang tortgani ma’lum bo’ladi. 3-4 soatdan keyin og’riqlar bosilib qoladi va ahvol ko’zga yaxshilangandek bo’lib ko’rinadi. 7-8 soatdan keyin diffuz peritonit alomatlari paydo bo’ladi. Temperature baland ko’tarilib, odam qaltiraydi, tomir urishi tezlashib ketadi, arterial bosim pasayadi. Palpatsiya juda og’riqli bo’lib qoladi, qorin pardasining ta’sirlanishidan yuzaga keladigan simptomlar paydo bo’ladi. Qonda chapga surilgan leykotsitoz topiladi, SOE kuchaygan bo’ladi.
Misol tariqasida shuni keltirib o’tamiz: 45 yashar uy bekasi, kechqurun tunning ikkinchi yarmida to’sh osti epigastarl soxasida kuchli og’riqni sezadi. Og’riq tunda ham kamayadi. Bemorga 2 marta tez yordam chaqirildi. Og’riqlar ko’krak qafasining chap tomoniga tarqalganligi sababli, shifokor bemorda stenokardiya xuruji deb o’ylab, bemorga til ostiga 0,00075 nitroglitserin tabletkasini berdi va teri ostiga 0,1-0,5 ml atrofin in’eksiyasini yubordi. Dorilardan so’ng bemorning ahvoli biroz yaxshilandi. Ertasiga kechga borib bemorning ahvoli keskin yomonlashdi. Yana tez yordam chaqirildi. Shifokor bemor qorin muskullarini taranglashuvini aniqlab, yara teshilishini taxmin qilib, darxol bemorni kasalxonaga yotqizdi. Bemorga shoshilinch jarrohlik amaliyoti o’tkazildi. Teshilgan yara tashhisi tasdiqlandi.
Pilorus stenozi yaralar uzoq davom etganida pilorusning battar torayib qolishidir. Kasallarda yotgan mahallarda kuchli tunggi og’riqlar kuzatiladi.qusish ham ko’p uchraydigan simptomdir. Qusganidan keyin bemor yengil tortadi. Odam ishtahasi yo’qolib, ozib ketadi. Rentgenologik tekshirishda me’daning kengayib ketgani, bariy emulsiyasining turib qolishi topiladi.
Yarani rakka aylanayotganini gumon qilish uncha oson emas. Bunday vaqtda og’riqlar o’zining davriyligini yo’qotib, doimiy bo’lib qoladi. Kasalarda me’daning secretor fuksiyasi susayadi, axlatida mudom yashirin qon bo’ladi, anemiya kuchayib boradi, umumiy ahvol yomonlashadi, kasallar tez og’riqlab boradi, davo tadbirlari esa, uncha naf bermaydigan bo’lib qoladi. Gastroskoskopiya qilib yaraning chetlari va tubidan biopsiya olish diagnostikasida yordam beradi.
Davosi.
Davosida kasalxona tizimidan foydalanish kerak. Kun tartibi va ovqatlanish tartibiga rioya qiladi. Konservativ davoda:

7. 
   Markaziy asab tizimini tinchlantiruvchi, uyqu chaqiruvchi dorilar
   
8. 
   Ortiqcha ishlab chiqariladigan xlorid kislotani neytallsh va biriktirib olish.
   
9. 
   Oshqozon va o’n ikki barmoq ichak harakati va o’tkazuvchanligini ta’minlash
   
10. 
    Shilliq himoya qavati faoliyatini ko’paytirish
    
11. 
    Shilliq qavat to’qima elementlarini regenerative hususiyatini oshirish va distrofik yallig’lanish jarayonini kamaytirish.
    
12. 
    Kampilobakter piloriga qarshi antibacterial davolash.
    

Masalan, – xolinolitiklar, atropine eritmasi, metatsin eritmasi, platifillin eritmasi beriladi. Tarkibida modda almashinuvini yaxshilashga qaratilgan dori preparatlari buyuriladi. To’qima modda almashinuvini yaxshilashga qaratilgan dori preparatlari beriladi. Vitaminlar Vt V2 Vb V Vp V5 C,A, kokarbaksilaza, aloe ekstrakti va boshqa biogen kuchlantiruvchilar buyuriladi. Gistamin, furazolidon, de-nol, sukralfat, oksatsillin, eritromitsin, famotidin va boshqa vositalari bilan davolanadi.
Bemor parhez davo ovqatlari bilan davolanadi. №1 (a,b) parxezi. Yara kasalligida oqsil, yog’, uglevod, vitaminlar, mikroelementlar fiziologik me’yorida bo’lishi lozim. Tuzlangan, achchiq, xamir, sovuq ichimliklar, tarkibida CO2 miqdori ko’p bo’lgan mahsulotlar yaxshi pishirilmagan bo’lsa, pishmagan mahsulotlar ta’qiqlanadi.
Fizioterapevtik davolash usullari, parhez va dori moddalari bilan davolash qo’shib olib boriladi.
Epigastral soha va o’ng qovurg’alar ostiga issiqlik muolajalari (parafin, ozokerit 46-48, 30-40 daqiqa 15-20 marta har kuni), elektr issiqlik muolajalari (diatermiya, induktoterapiya) qilinadi.
Past chastotali elektr toki yordamida uxlatish, DMT (detsimetr) to’lqinli tok bilan mahalliy ta’sir etish foyda beradi. Mineral suvlar bilan vanna qilish va ularning tarkibiga, oshqozonning kislotali holatiga qarab ichishga buyurish mumkin.
Fizioterapevtik muolajalar qo’llashda yara kasalligida tez uchrab turadigan onkologik holatlarni hisobga olish maqsadga muvofiq.
Yara kasalligini endoskopik yo’l bilan davolashda ezofagogastroduodenoskop orqali gemostatik suyuqliklar (5%li aminokpron kislota, 10% li kaltsiy xlorid eritmasi, 5% li novakain va adrenalin) bilan muolaja o’tkaziladi.
Hozirgi vaqtda endoskopik yo’l orqali lazer nurlari bilan davolash yara kasalligini davolashda keng qo’llanilmoqda.
Kasallikning chandiqlanish bosqichidan chekish, spirtli ichimliklar ichish, kofe, achchiq ovqatlar man etiladi. Ish va dam olish tartibiga rioya qilish, fizioterapiya (suv bilan davolash, davolash gimnastikasi), sanatoriy- kurortlarda davolanish: dispenser kuzatuvi, bahor va kuzda dori- darmonlar bilan davolash foyda beradi.
Tayanch iboralar:

35. 
    Alimentar –ovqatlanish bilan bog’liq.
    
36. 
    Anamnez – kasallikning kelib chiqishi to’g’risida ma’lumot.
    
37. 
    Anoreksiya – ishtahaning batamom yo’qolishi.
    
38. 
    Atrofiya – hujayralar, to’qimalar va a’zolarning hajm jihatidan kichrayib borishi.
    
39. 
    Axiliya – ovqat hazm qilish suyuqliklarning bo’lmasligi.
    
40. 
    Vitaminlar – organizm hayotiy faoliyati uchun zarur bo’lgan moddalar.
    
41. 
    Zaharlanish – organizmga tashqi yoki ichki muhitdan tushuvchi zararli moddalar ta’siridan kelib chiquvchi holat.
    
42. 
    Zond – uchki tomonidan metal qismi bo’lgan rezina naychalar.
    
43. 
    Zondlash – zondlar yordamida me’da, ichak shirasini tekshirish.
    
44. 
    Pepsin – me’da shirasidagi asosiy ferment.
    
45. 
    Sekretsiya – shira ajralish jarayoni.
    
46. 
    Simptom – kasallikning belgisi.
    
47. 
    Eksikoz – suv, tuz almashinuvining va to’qimalarning suvsizlanishi.
    
48. 
    Normotsid – shira ajratish vazifasi saqlangan.
    
49. 
    Giperatsid – shira ajratish vazifasi oshgan.
    
50. 
    Gipoatsid – shira ajratish vazifasi o’rtacha yetishmasligi.
    
51. 
    Anatsid – shira ajratish vazifasi ro’y-rost yetishmasligi.
    

18. Zarda qaynashi deb, hanjarsimon o’siq ostida, to’sh usti yuqori qismida va to’sh orqasida ( bu qizilo’ngachning pastki kesigiga mos keladi) kuchli achishish sezgisi paydo bo’lishi aytiladi.
19.Alimentar gastritlar: nomuntazam, odatda shoshma-shosharlik bilan ovqatlanish, quruq ovqatlar yeyish, o’tkir ziravorlar, souslar, ovqatni hushtam qiladigan moddalar, chekish, ichkilik ichish va boshqa ekzogen omillar
20.Toksik gastritlar: dorilar ta’siri, qator ximiyaviy moddalar va zararli omillarning me’da shilliq pardasiga ta’siri (ko’mir, metal, paxta change, ishqorlar, yog’ kislotalari bug’lari va boshqalar)
21.Duodenal zondlash – o’t pufagi va o’t yo’llari kasalliklarini istisno qilish
22.Koprologik tekshirish: umumiy analiz, yashirin qonga (Gregersin reaksiyasi), gijja tuxumlariga va boshqalar.
23.Instrumental tekshiruvlar: me’da-ichak yo’li rengenoskopiyasi va rengenografiyasi, fibrogastrokopiya, laparoskopiya va boshqalar.
Savollar:
1. Gastrit kasalligi bila o’grigan bemorlarda hamshiralik parvarishi:
-etiologiyasi, klinikasi va kechishi;
-davosi va profilaktikasi;
-hamshiralik parvarishi.
2. Bemorlarda hamshiralik parvarishini olib borish.
3. Yara kasalligi haqida umumiy tushuncha.
4. Me’da yarasi kasalligining etiologiyasi.
5. Me’da yarasi kasalligining klinikasi va kechishi.
6. Me’da yarasi kasalligining asoratlari va ularda birinchi yordam ko’rsatish
7. Me’da yarasi kasalligining davosi va parxezning ahamiyati.
8. Kasalikning oldini olish choralari.
Adabiyotlar ro’yhati.
1.«Ichki kasalliklar» B.U.Yo’ldoshev, 1996
2. «Ichki kaslliklar» G’O’Haydarov 2002 y.