O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim vazirligi Olmazor tibbiyot kolledji

Mavzu№20: Qon va qon yaratish a’zolari kasalliklari bilan og’rigan bemorlarda hamshiralik parvarishi.
REJA:
1.Qon sistemasi to’g’risida qisqacha anatomik- fiziologik ma’lumotlar (qonning tarkibi va vazifasi).
2. Anemiya, leykoz, gemorragik diatez bilan o’grigan bemorlarda hamshiralik parvarishini olib borish.
Qon sistemasiga suyak ko’migi, limfatik tugunlar, taloq- qon yaratish a’zolari kiradi. Bu yerda qon shaklli elementlar:eritrositlar asosan qizil suyak komigida, leykositlar- taloqda va limfatik tugunlarda (taloqda leykositlarning shakllaridan biri-monositlar limfatik tugunlarda-limfatiklar ishlab chiqariladi), trombositlar-qizil suyak komigida ishlab chiqariladi.
Qon oziq moddalarni organizmning hamma hujayralariga yetkazib beradi va zararli mahsulotlarni tashqariga chiqaradi. Qon plazmadan-qondan shaklli elementlar chiqarilgandan keyin qoladigan tiniq suyuqlikdan iborat. Sog’lom odam organizmida qonning umumiy miqdori taxminan 5l. Qon plazmasi-suv bo’lib, unda oqsil moddalar, qand, juda mayda yog’ zarralari, turli xil tuzlar, kislorod (ozroq miqdorda) erigan holatda bo’ladi.
Qonda 5x10¹²/l gacha eritrositlar bo’ladi. Ular qonga qizil rang beradi, chunki o’ziga hos gemoglabin moddasini tutadi. Qon bilan o’pka orqali o’tadigan eritrositlar o’ziga xos tuzilishi tufayli (xususan, gemoglabin tarkibiga temir kiradi) kislorodni tortib oladi va uni barcha a’zo va to’qimalarga tashidi.
Eritrositlarni yashash davomiyligi taxminan 1 oy, ular ko’proq taloqda (kamroq jigarda, suyak ko’migida parchalanadi, shuning uchun taloqni eritrositlar “mozori” deb ataydilar.
Eritrositlar yemirilgandan keyin ozod bo’lgan gemoglabin jigar hosil qiladigan billorubinning tarkibiy qismi hisoblanadi, temir yangi eritrositlarning “qurilishi” uchun sarflanadi.
Leykositlar harakatlanishga (amyoba harakatlari turida) qodir, ular organizm uchun yot bo’lgan moddalar, masalan, o’lgan hujayralarni hazm qila oladi (fagositoz).
Leykositlar eritrositlardan farqli ravishda hujayra yadrosini saqlaydi. Qonda normada-3,2x10⁹/l dan 11,3x10⁹/l gacha leykositlar bor.Arganulotitlar, bu limfositlar va monositlardir.
Leykositlarning umumiy soniga nisbatan olganda granulasitlar tahminan 60-65%, limfositlar-19-37%, monositlar-3-11% gacha, atidofil granuladitlar-2%, bazafil granuladitlar-0-1,0% tashkil qiladi.
Trombositlar qon ivish jarayonida qatnashadi. Normada ularning miqdori 180,0x10⁹/l dan 320,0x10⁹/l gacha yoki 1000 eritrositga 50 trombosit to’g’ri keladi.
Anemiya
Qon yaratilish a’zolari kasalliklari orasida anemiya yoki kam qinlik ko’p uchraydi. Bu patalogik holatda qonda gemoglabin, aksariyat, ayni vaqtda eritrositlar miqdori ham kamaygan bo’ladi.
Anemiya-ko’p qon yo’qotish (masalan, shikastlanishda), qizil suyak ko’migi funksiyasining pasayishi, organizmga qon yaratilish jarayonlari uchun zarur moddalar hususan sianokabalin yoki temir yetarlicha tushmasligi, shuningdek suyak ko’migiga infeksion-toksinli ta’sirga bog’liq bo’lishi mumkin.
Qonning rang ko’rsatkichi bo’yicha gipoxrom va giperxrom anemiya farq qilinadi. (giperxrom anemiya qonning yuqori rang ko’rsatkichi bilan harakterlanadi, gipoxrom anemiyadan farqli ravishda qonda gemoglabin miqdori eritrositlar miqdoriga nisbatan kamroq darajada pasayadi). Bir qator anemiyalarning rivojlanish mexanizmida qizil suyak ko’migi regenerativ hususiyatning pasayishi umumiy zveno bo’lib hisoblanadi. Suyak ko’migining eritrositlar ishlab berish qobiliyatining uzil-kesil yo’qolishi anemiyaning tez avj olib borishiga olib keladi. Bemor shu sababli yoki unga qo’shilib kelgan infeksiyadan o’lishi mumkin.
Hozirgi vaqtda klinik manzarasi o’ziga hos bo’lgan anemiyalarning eng ko’p uchraydigan quyidagi turlari farq qilinadi:

4. 
   Postgemoragik anemiya, qon yo’qotish natijasida paydo bo’ladi.
   
5. 
   Temir moddasi yetishmaydigan anemiya, organizmda temir tanqisligi sababli rivojlanadi.
   
6. 
   Pernitioz anemiya, anteanimik omil (sionikobolamin) yetishmasligiga bog’liq
   
7. 
   Gemolitik anemiya, eritrositlar parchalanishidan paydo bo’ladi.
   
8. 
   Gipoplastik anemiya, suyak ko’migi funksiyasi pasayib ketishidan rivojlanadi.
   

Leykoz.
Leykoz-qon yaratilish hujayralaridan paydo bo’ladigan va suyak ko’migini zararlantiradigan umumiy nomi. Kasallikning etiologiyasi nomalum va uning kechishi havfli o’sma rivojlanishini eslatadi. Leykozning virus tabiati to’g’risida taxminlar ilgari surilyapti.
Leykoz mohiyati suyak ko’migi, taloq, lemfatik tugunlar zararlanishidan iborat.
Leykozda periferik qonda ko’p miqdorda yetilmagan leykositlar kuzatiladi, ular odatda faqat suyak ko’migida va limfatik tugunlarda bo’ladi. Qator hollarda periferik qonda leykositlarning umumiy miqdori ko’paymaydi, ular sifat jihatidan o’zgaradi, holos. Bunday leykozlar aleykemik leykozlar deyiladi.
O’tkir va surunkasi leykoz farq qilinadi.
Gemorragik diatezlar
Gemorrogik diatez o’z-o’zidan yoki ayrim arzimagan shikastlar natijasida oshgan qon oqishi bilan harakterlanadi. Qon ivishi murakkab jarayon bo’lib, bunda qon oqishini keltirib chiqaradigan omillarning 3 ta asosiy guruhi farq qilinadi.
Qon ivish jarayonida trombositlar miqdori kamayib ketadi. Ular qonni ivituvchi plazma omillarini qon oqayotgan joyga yetkazishda, qon oqishini to’xtatishda asosiy ahamiyatga ega. So’nggi turida esa qon ivish asosida spedsifik ferment-trombin ta’siri ostida erigan oqsil (fibrinogen)ning erimaydigan oqsil (fibrin)ga o’tishi harakterlidir. Patagenlik belgisiga qarab, gemarragik diatezlarning hammasi uch guruhga bo’linadi:

1. 
   Qon ivituvchi xossalari buzilishi bilan o’tadigan gemorragik diatezlar (gemofiliya, K-avitaminoz).
   
2. 
   Tomirlar funksiyasi buziladigan gemorragik diatezlar.
   
3. 
   Trombositopoez buzilishidan kelib chiqadigan gemorragik diatezlar (Verlgof kasalligi, leykozlar, nur kasalligi).
   

SAVOLLAR:
1.Qonning tarkibi va vazifasi.
2.Anemiya, leykoz, gemorragik diatezlarning
-etiologiyasi, kelib chiqishi, klinikasi, davosi, profilaktikasi.
3.Shu kasalliklar bilan og’rigan bemorlarda hamshiralik parvarishi.
Tayanch iboralar:
Anemiya-ko’p qon yo’qotish (masalan, shikastlanishda), qizil suyak ko’migi funksiyasining pasayishi, organizmga qon yaratilish jarayonlari uchun zarur moddalar hususan sianokabalin yoki temir yetarlicha tushmasligi, shuningdek suyak ko’migiga infeksion-toksinli ta’sirga bog’liq bo’lishi mumkin.
Leykoz-qon yaratilish hujayralaridan paydo bo’ladigan va suyak ko’migini zararlantiradigan umumiy nomi.
Gemorrogik diatez o’z-o’zidan yoki ayrim arzimagan shikastlar natijasida oshgan qon oqishi bilan harakterlanadi.


Adabiyotlar:
1. «Ichki kasalliklar» B.U.Yo’ldoshev, 1996 yil.
2. «Ichki kaslliklar» G’O’Haydarov 2002 yil.