O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi

10

1.3.	Tadqiqot materiallari va uslublari………………………………..	11
II.BOB	Tadqiqot natijalari……………………………………..………..	14
3.1.	Termitlarining tur tarkibi…………………………………………__14'>…………………………………………	14
3.2.	Termitlarning tarqalish manbalari………………………………..	16
3.3.	Termitlarning koloniyasi va morfologiyasi………………………	17
3.4.	Termitlarning kemiruvchi tipdagi og‘iz apparati mandibulasi…...	18
3.5.	Termit ishchi tabaqalarining funksional xususiyatlari……………	25
	Xulosa……………………………………..…………………………	36
	Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati ………………………………	38

KIRISH
Tadqiqotning dolzarbligi. Dunyoda inson qo‘li bilan yaratilgan ko‘plab inshoot va buyumlarga termitlarchalik jiddiy va tartibli ravishda zarar еtkazuvchi biror-bir hasharot yo‘q. Termitlar turar joylar, tarixiy yodgorliklar, sanoat, gidrotexnik va boshqa bino hamda inshootlarning devorlari oralig‘i, deraza va eshik romlari, shift bostirmalari, tomning qalin tuprog‘i oralig‘i va pollar ostida yirik, o‘ziga xos uya qurib, yog‘och va boshqa o‘simlik mahsulotlari bilan faol oziqlanib katta talofat keltiradi. Shuningdek termitlar temir yo‘l shpallari, telegraf simyog‘ochlariga ham jiddiy zarar еtkazadi. Ular yog‘och va o‘simliklardan tashqari qog‘oz, karton, mato, namat, jun va boshqa umuman olganda 70 turdagi materiallar bilan oziqlanadilar.
Hasharotlarning termitlar turkumiga mansub vakillari tabiatda juda keng tarqalgan bo‘lib, ular tuproq bilan bog‘liq bo‘lgan har xil ekologik muhitlarda jamoa hosil qilib hayot kechiradi. Hozirgi davrda ularning 2800 ortiq turi ma’lum. Ularning 120 turi zararkunanda sifatida qayd qilingan (Belyaeva, 2004). Termitlar barcha tropik va issiq mamlakatlarda haqiqiy ofat hisoblanib, buning misoli sifatida turar joylarning, mebel, libos va oyoq kiyimlarining yaroqsiz holga kelishi, turli yovvoyi o‘simliklar, daraxt va boshoqli ekinlarning qurishi, sug‘orish kanallari, pristan, barja, to‘g‘on va ulamalarning termit zararidan yupqalashganligi tufayli suv bosimi ostida vayronaga aylanishini ko‘rsatib o‘tish kifoyadir. Termitlar ko‘plab arxiv va kutubxonalarda saqlanayotgan kitoblarning ham butunlay yo‘q bo‘lishiga olib keladi.
O‘zbekiston hududida Anacanthotermes avlodiga mansub 2 ta tur: turkiston va katta kaspiy orti (A.turkestanicus Jacobs., A.ahngerianus Jacobs.) termitlari tarqalgan bo‘lib, ayniqsa keyingi 20-30 yil davomida Respublikamizning deyarli barcha viloyatlarida va Qoraqalpog‘iston Respublikasida aholi xonadonlari, qishloq xo‘jaligi binolari va hatto tarixiy obidalarga katta zarar еtkazmoqda.
Turkiston termiti mamlakatimizning ko‘pchilik hududlarida aholi turar joylarini, tarixiy madaniy obidalar, inshootlar va boshqa qurilish binolarining yog‘och qismlarini kuchli zararlab misli ko‘rilmagan darajada ziyon еtkazayotganligini alohida qayd qilish zarur. Garchand respublikamiz ayrim hududlarida Turkiston termitining bioekologik xususiyatlari o‘rganilib, turli davrlarda ulardan qarshi zararlanishning oldini olish hamda qirib yo‘qotish usul va vositalari ishlab chiqilgan bo‘lsa-da, ammo Xorazm vohasi sharoitida termitlarning tarqalish, ularning morfologiyasi еtarlicha o‘rganilmagan. Ularga qarshi kurashning tavsiya etilgan usul va vositalari еtarlicha samara bermasligi yoki tavsiya etilgan asosiy kimyoviy preparatlarning odamlarga, shuningdek issiqqonlik hayvonlarga va atrof muhitga kuchli salbiy ta’sir ko‘rsatishi tufayli ishlab chiqarishdan olib tashlangan. Ushbu dalil va sabablar Xorazm vohasida termitlar morfologiyasini o‘rganish yuzasidan tadqiqotlarni chuqurlashtirish nihoyatda dolzarb masala ekanligidan darak beradi.