O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti sh. A. Do‘stmuhamedova, X. A. Tillashayxova

 
17.2.Pedagogning individual faoliyat uslubi 
O‘qituvchilik – inson jamiyati tarixi boshlangandan e’tiboran davom etib, shu 
bilan birga hamma vaqt jamiyat va jamoatchilik tomonidan e’tiborga loyiq, 
e’zozlab kelingan kasbdir. 
Nasiriddin Tusiy o‘zining "O‘qituvchilarni tarbiyalash to‘g‘risida" degan 
asarida shunday deydi: "…O‘qituvchi munozaralarni olib borishni, rad etib 
bo‘lmaydigan darajadagi isbot qilishni bilishi, o‘z fikrlarining to‘g‘riligiga 
ishonishi, nutqi esa mutlaqo toza, jumlalari mantiqiy ifodalanadigan bo‘lishi 
lozim… O‘qituvchi nutki hech qachon va hech qaerda zaharxandali, qo‘pol yoki 
qattiq bo‘lishi mumkin emas. Dars paytida o‘qituvchining o‘zini tuta olmasligi 
ishni buzishi mumkin…" 

---

307 
Qobiliyatli, ijodkor inson –u har doim o‘ziga xos shaxsdir. Pedagogda 
individuallikning shakllanishi bolani ijodiy shaxs sifatida tarbiyalashga yordam 
beradi. Har qanday katta odam ongli ravishda pedagoglik kasbini tanlar ekan, u 
tanlagan yo‘lini amalga oshirish chog‘ida allaqachon shaxs bo‘lib shakllanadi va 
shak-shubhasiz individualdir. O‘qituvchi va tarbiyachilar ichida turli-tuman 
shaxslar qancha ko‘p bo‘lsa, ular bolalarni o‘qitib tarbiyalaganlarida bu bolalar 
ko‘pdan-ko‘p, shu bilan birga foydali individual xususiyatga ega bo‘lishlarining 
ehtimoli shuncha yuqoridir.
Yuqorida ko‘rib o‘tilgan, har bir o‘qituvchi va tarbiyachi ega bo‘lishi lozim 
bo‘lgan pedagogik faoliyatning umumiy talablari, pedagogik qobiliyatning 
ko‘pdan-ko‘p jihatlari bilan ularning individuallikka intilishlarini qanday bog‘lash 
mumkin? Pedagogik faoliyatning individual uslublarini ko‘rib o‘tamiz. Ular 
quyidagicha namoyon bo‘ladi:
Pedagogik faoliyatning individual yo‘nalishi haqida gapirganda, odatda shu 
nazarda tutiladiki, u yoki bu pedagogik ta’sir vositalari va o‘zini tutish shakllarini 
tanlashda pedagog o‘zining individual imkoniyatlaridan kelib chiqadi. Har xil 
individuallikga ega bo‘lgan pedagoglar ko‘pdan- ko‘p o‘quv va tarbiyaviy misollar 
ichidan aynan bir xilini tanlashi mumkin, lekin ulardan har xil foydalaniladi.
Shuni ta’kidlab o‘tish joizki, bu yuqori pedagogik tajribani qabul qilinishi va 
uni keng tarqatilishiga taalluqlidir. Uni tahlil qila turib pedagog doimo shuni yodda 
tutishi lozimki, bunday tajriba, malaka amaliy jihatdan olib qaralganda uning 
muallifi shaxsidan ajralmas bo‘ladi va o‘qituvchining individualligi hamda 
umumahamiyatga ega bo‘lgan pedagogik topilmalar birlashmasidan tashkil topadi.
Shu sababli pedagogik tajribalarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri boshqa o‘qituvchilar yoki 
tarbiyachilar tomonidan ko‘chirib olishning kelajagi yo‘q hamda bu hol yomon 
natijalar beradi. Buning yuzaga kelish sababi shundaki, pedagogning psixologik 
individualligini aynan qaytarish qiyin, ularsiz natijalar o‘z-o‘zidan boshqacha 
bo‘lib chiqadi. Bu holatdan chiqib ketish uchun pedagogik tajribaning muhim 
qismini ajratib olib, ongli ravishda muammo qo‘yish va uni ijodiy individual qayta 
ishlab, hal etish lozim. Boshqacha qilib aytganda, har qanday pedagogik tajribani 
shundayligicha ko‘chirib olmaslik kerak: undagi asosiy g‘oyani aniqlab, doimo 
o‘zligicha qolmog‘i, ya’ni yorqin individual hislatlarga ega bo‘lmog‘i lozim. Bu 
holat bolalarni o‘qitish va tarbiyalash samarasini kamaytirmaydi, balki sezilarli 
darajada oshiradi, unga yuqori pedagogik tajribani o‘rganish orqali erishiladi.
O‘qituvchi tomonidan tashkil etilgan o‘quv jarayonida sub’ektning ta’lim 
olishi uning o‘ziga xosligi va xarakterida namoyon bo‘ladi, bu uning o‘quv usuliga 
ta’sir ko‘rsatadi. Shakllangan individual o‘quv usullari sxematik ravishda ikki qutb 
bilan ko‘rsatilishi mumkin: “ijobiy” – “salbiy”. Quyida keltirilgan jadval o‘quv 
jarayonida bunday usullarni ko‘rsatib beradi. O‘qituvchi dars jarayonida buni 
inobatga olgan holda yondoshishi maqsadga muvofiqdir. 
O‘quv jarayonida o‘quvchilarning individual farqi 
(G.Klaus bo‘yicha)